Życiodajny Nil – najdłuższa rzeka płynąca przez Afrykę, będąca jednocześnie jedną z dwóch najdłuższych rzek świata. Nil ma 6650 km długości i przepływa przez pięć państw, w tym: tereny górzyste, sawanny, pustynie i rozlewiska, a następnie uchodzi do Morza Śródziemnego. Dzięki tej rzece wiele państw położonych w jej dolinie mogło się rozwinąć, a szczególnie ważną rolę odgrywała dla ludności egipskiej.
Nil – rzeka, dzięki której istnieje Egipt
Spis treści
Nil był dla Egipcjan czymś więcej niż zwykłą rzeką – nie bez powodu też zaczęto nazywać go rzeką życia. Dzięki jego wodom, starożytne cywilizacje otrzymały możliwość rozwoju, gdyż Nil stanowił element władzy, kultu, społecznego życia i całej gospodarki. Był podstawą do rozwoju rolnictwa, bowiem tworzył nawadniający system, dzięki któremu można było uprawiać pola i pozyskiwać tym sposobem jedzenie. Nil wylewał raz do roku, a poziom jego wód zaczął wzbierać od maja do czerwca. W lipcu następowało zalanie pobliskich terenów, a następnie wody zaczynały ustępować, niosąc ze sobą, wraz z prądem okoliczne muły. Zjawisko to doskonale użyźniało gleby, dzięki czemu przy minimalnym nakładzie pracy otrzymywano świetnie przygotowane podłoże pod różne uprawy. Ponadto państwo nad Nilem mogło gromadzić zapasy ryb oraz ptactwa, które wznosiło się nad boską rzeką. Plony zawsze były urodzajne, od zbóż – po warzywa i owoce z sadów, dzięki którym do dziś tamtejsza ludność wdzięczna jest za uzyskane plony.
Nil w Egipcie odgrywał także ogromną rolę w transporcie, gdyż wykorzystując nurt tej rzeki przewożono nią różne towary. Rzeka ta była jedynym łącznikiem między Południowym a Północnym Sudanem. W Egipcie rzeka stanowiła także źródło religijnych wierzeń, a według historycznych podań sam Faraon w swoją ostatnią ziemską wędrówkę wybrał się po Nilu. Do bóstw, które wyznawali Egipcjanie należał Apis – bóg odpowiedzialny za wylewy Nilu oraz Sobeka – bóg w postaci krokodyla, który opiekował się obszarami, obfitującymi w wodę.
Dlaczego Egipt nazwano darem Nilu?
Ciężko byłoby o istnienie Egiptu bez Nilu. Tereny afrykańskiego kontynentu, szczególnie w północno – wschodniej jego części, to w zasadzie same pustynie, a dzięki znajdującej się na tym obszarze delcie Nilu, możliwe było funkcjonowanie państwa i życie ludzi. Egipt nazwano darem Nilu, ponieważ wśród panującej suszy i wysokich temperatur, głównie w miesiącach letnich zapewniał dostęp do wody, a to z kolei stanowiło przyczynę wzrostu wszelkiej roślinności i użyźnienia ziem. Jest to jedyna rzeka, która przepływa przez Egipt, otoczony z każdej innej strony terenami pustynnymi, dzięki której istniało życie.
Nil – najdłuższa rzeka w Afryce
Nil to jedyna rzeka w Egipcie, a dodatkowo jest to najdłuższa rzeka, która płynie przez całą Afrykę. Bieg swój rozpoczyna w Burundi, następnie przecina Jezioro Wiktorii oraz Wyżynę Afrykańską. W kolejnych odcinkach rzeki życia wyodrębniono nazwy poszczególnych odcinków i kolejno płynie Nil Górki, dzięki któremu możliwe jest rozpoczęcie żeglugi. Następnie rzeka zmienia się w tak zwany Nil Biały, przekraczając granicę Sudanu Południowego i w odcinku tym dolina się znacznie powiększa i jest bardzo szeroka. Przepływa przez stolicę państwa – Chartum, gdzie łączy się z Nilem Błękitnym. W tym momencie tworzy się Nil właściwy, który od tego etapu dzieli się na sześć odcinków, zwanych kataraktami, które umożliwiają żeglarską wędrówkę podczas wysokich wezbrań wód. Kolejno pokonuje teren Egiptu, tworząc liczne rozlewiska i uchodzi deltą do morza. Delta Nilu ma około 22000km2 powierzchni i świetnie rozwinęło się na tym terenie życie mieszkańców oraz ich rola. Dużą część stanowią uprawy ryżu, cukrowej trzciny, bawełny oraz pszenicy. Rzeka tworząc deltę, dzieli się na dwa ramiona: zachodnie – Rosettę, mierzącą 325 km oraz wschodnie – Damiettę, o długości 240 km. Niewątpliwie rejs po tej rzece w Egipcie to bardzo ciekawa wyprawa. Jest to jedna z głównych turystycznych atrakcji, dzięki której można zwiedzić cały kraj wzdłuż i wszerz, podziwiając zabytki i malownicze regiony.
Rzeka Nil – nazwa
Prawdopodobnie nazwa najdłuższej rzeki w Afryce wywodzi się z języka greckiego. Z pism hebrajskich można natomiast wywnioskować, że określenia „jeʼòr” używano, mówiąc właśnie o Nilu, a słowu temu przypisywano znaczenie „kanał”, „strumień” i „sztolnia pełna wody”. Egipska nazwa – „jrw”, którą datuje się z zapisków na co najmniej XVIII wiek, odpowiada ściśle nazwie z pism hebrajskich.
Gdzie znajduje się ujście Nilu?
Ujście Nilu – rzeki życia, znajduje się w północnym Egipcie, w miejscu, w którym wpada ona do Morza Śródziemnego. Ujście Nilu tworzy deltę, zaczynającą się na północy Kairu i rozpościerającą aż do samego morza, czyli przez około 175 kilometrów. Ujście jest szerokie na około 220 kilometrów. Trzy miasta zamykają deltę w trójkątny obszar, a należą do nich: Kair – od południa, Port Said – od wschodu i Aleksandria – od zachodu. Obszar ten jest bardzo zaludniony, ponieważ teren delty zamieszkuje aż 98% populacji całego kraju, a całość doliny rzeki, połączona z ujściem stanowi zaledwie 4% powierzchni całego Egiptu. Wody rzeki cały czas powiększają teren, zagarniając obszar przez niesiony materiał. Wśród największych miast na terenie ujścia rzeki można wyróżnić Aleksandrię, Damanhur, Damiettę, Ismailię, Port Said, Al-Mansurę i Tantę. Ujście Nilu charakteryzuje się klimatem śródziemnomorskim, co wpływa na to, że lato na tym obszarze jest suche i gorące, a zima deszczowa, ale łagodna.
Kotlina Górnego Nilu
Kotlina górnego Nilu to znajdująca się na obszarze Sudanu i Sudanu Południowego rozległe tektoniczne obniżenie terenu, które ograniczają wyżyny: od strony zachodniej – Dar Fur i Kordofan, od południa – Wyżyna Wschodnioafrykańska oraz Azande, natomiast od strony wschodniej – Wyżyna Abisyńska. Od północy kotlinę otacza także słabo wykształcony próg Bajuda, znajdujący się na wysokości 500 – 700 metrów n.p.m. Przez kotlinę tę przypływa odcinek Nilu Białego, wraz z licznymi jego dopływami. Dopływami górnego odcinku Nilu na tym terenie są między innymi: Ghazal, Sobat i Bahr al – Ghazal, które tworzą rozciągające się rozlewiska i bagna w najniższych częściach kotliny. Na pozostałych terenach dominują tereny sawann: gwinejskiej i sudańskiej. Kotlina charakteryzuje się płaskim dnem, położonym na wysokości około 300 – 600 metrów n.p.m.
Egipt – Nil Dolny
Już za starożytnych czasów dokonano podziału rzeki, według którego wyróżnia się kilka odcinków Nilu. Według tej nomenklatury, która funkcjonuje do dziś za Nil Dolny uznano ostatni fragment rzeki, a granicę wyznaczało ówczesne państwo – Egipt Górny. Za Egipt Dolny uznano z kolei obszar, do którego zaliczano jedynie deltę rzeki i krótki, poprzedzający ją odcinek. Rzeka wraz z końcem swego biegu zdecydowanie zwiększa swoją szerokość i zaczyna rozgałęziać się przy kairskich przedmieściach. Wyznaczając jej bieg do ujścia z tego miejsca pozostaje jedynie 175 kilometrów. Obecnie rejon Dolnego Nilu zamieszkuje wielu mieszkańców, którzy doskonale i praktycznie zagospodarowują cały teren. W związku z przewagą na tym terenie bagien i rozlewisk, dominowała tam wodna zwierzyna oraz ptactwo. Wśród zwierząt można było spotkać nawet węża Kleopatry. Uprawiano tu ryż, bawełnę oraz zagospodarowano ten rejon największą koncentracją papirusu w całym Egipcie, a materiał ten wykorzystywany był wśród egipskiej ludności do pisania. Egipcjanie na bagiennych terenach urządzali również polowania, poprzez który zdobywali dary Nilu.
Początkowo teren ten nie był zaludniony, ponieważ nikt nie wiedział, jak prawidłowo zagospodarować teren mokradeł, a dopiero następnie wymyślono system nawadniania pól, który przyczynił się do zasiedlenia tego rejonu. System nawadniający, czyli irygacja, polegał na odpowiednim dostarczeniu wody do gleb, a co za tym szło ich użyźnienia, w celu utworzenia odpowiednich warunków do prawidłowego wzrostu uprawnej roślinności. Dopiero za czasów starożytnego Egiptu opanowano tę umiejętność i tereny te zostały zamieszkałe, a Dolny Egipt stał się największą koncentracją ludności. Zjednoczenie obszaru dolnego odcinka Nilu z górnym, a więc Egiptu Dolnego i Górnego nastąpiło ok 3100 roku p.n.e., przez Menesa. Następnie z biegiem lat administracyjny podział zaowocował w utworzenie dwudziestu menów – wydzielonych obszarów miast, do których przydzielone były tereny rolne, a podział ten obowiązywał aż do V wieku n.e.
Źródła Nilu
Po raz pierwszy źródła rzeki postanowiono poszukać już za czasów Nerona, około 54-68 roku naszej ery. Dopiero kolejne eksploracje europejskich naukowców w XIX wieku przyczyniły się do zgłębienia tego terenu i pozyskania większej ilości informacji. Najprawdopodobniej rzeka zaczyna swój początek u dwóch źródeł. Do ustalenia początków biegu rzeki, podstawowe informacje uzyskano, dzięki ekspedycjom Johna Hanninga Speke’a – żyjącego w XIX wieku, angielskiego podróżnika, który wraz z Richardem Francisa Burton wyruszyli znaleźć początek źródła. Początkowo według Speke’a Nil miał swój początek u wód Jeziora Wiktorii, jednak szybko teoria ta została obalona przez jednego poszukiwawczego dziennikarza, pochodzącego z Walii – Henry’ego Stanleya, który podał, że nie ma istniejących dowodów, by jakakolwiek rzeka wypływająca z tego zbiornika, dawała początek biegu Nilowi. W swoich rozważań poparł za to teorię Burtona, zakładającą, że źródło Nilu wypływa z Jeziora Tanganika. Do dziś do końca nie sprecyzowano dokładnego źródła życiodajnej rzeki, jednak według badaczy istnieją dwie możliwości początków tej rzeki. Według pierwszej teorii założono, że rzeka ma swoje źródło w dość małym państwie – Republice Burundi. Przez zachodnią część Wielkiego Rowu Wschodniego przepływa bowiem rzeka Kagera, która następnie przechodzi w Nil Biały. Druga teoria natomiast zakłada, że Nil swoje źródło ma po stronie wschodniej, w Górach Etiopskich, a konkretniej wypływa z Jeziora Tana. Jezioro to, położone jest na Wyżynie Abisyńskiej, około 1820 metrów n.p.m., wybudowano tu klasztory, założone kilkaset lat wcześniej, gdyż uznawano to miejsce za źródło Nilu Błękitnego. Kolejno przez wodospady i górskie uskoki płynie aż do Sudanu, gdzie w Chartum łączy się z Nilem Białym. Z tego miejsca zmienia swoje koryto, jest węższy i płynie poprzez utworzone katarakty. Po drodze napotyka jeden ze swoich większych dopływów – rzekę Atbara, dzięki której w maju i czerwcu następują tak rozległe wylewy.
Nil Biały
Nil Biały stanowi jedno z dwóch głównych ramion Nilu właściwego, które wraz drugim dopływem – Nilem Błękitnym łączą się w Chartum – stolicy Sudanu. Wśród niektórych powszechne jest twierdzenie, że za Nil Biały można uznać już Kagerę – jeden ze źródłowych odcinków rzeki, a inni natomiast za ten odcinek uznają dopływy, wychodzące z Jeziora Wiktorii. Kierunkiem spływu rzeki jest północ. Nil biały kieruje się w stronę Ugandy, a na swojej drodze wpada do Jeziora Kioga. Następnie zasila kolejne jezioro – Alberta i dalej płynie w północnym kierunku. W końcowym etapie dociera przez bagienne tereny do Chartum. Obszar, przez który przepływa rzeka z geograficznego punktu można nazwać płaskowyżem, z przeważającą ilością terenów bagiennych. Pojawia się tu wiele gatunków roślin wodnych, które są ściśle uwarunkowane klimatem. Pojawia się tu wiele skał krystalicznych oraz wulkanicznych, a rzeka przemierza przez wodospady i skalne progi. Nil Biały nieco zanika, wpadając w Dorzecze Górnego Nilu, gdzie tworzy się rozprzestrzeniająca się bagienna równina. Powstaje rozległa sieć wodnych kanałów, a Nil Biały przechodzi w odcinek Nilu Górnego. Bagna te posiadają swoją nazwę i mówi się na nie As Sudd. Na terenach podmokłych rzeka zaciąga wiele organicznych związków, dzięki którym w następnych etapach skutecznie wzbogaca gleby.
Nil Błękitny
Dopływ Nilu Błękitnego wypływa z Jeziora Tana i tworzy wodne spadki, czyli wodospady. Następnie przez niecałe dwa kilometry przepływa przez głęboką i wąską dolinę, którą cechuje słabe zaludnienie. Najprawdopodobniej ma to związek z występowaniem chorób tropikalnych. Następnie, płynąc przez podziemne abisyńskie wąwozy, Nil Błękitny zbiera duże ilości minerałów, pochodzące z wulkanicznych skał i inne, cenne zawiesiny, które występują w podłożu. Kolejno dociera do aluwialnej równiny, znajdującej się na początku Sudanu – zwaną spichlerzem Sudanu i łączy się w Chartum z Nilem Białym. Porównując te dwa dopływy można stwierdzić, że wody Nilu białego są czyste i przeźroczyste, natomiast Błękitnego – zanieczyszczone przez zbierane osady i szare. Z połączenia tych dwóch rzek powstaje żółta rzeka, która tworzy minerałowo – organiczną mieszaninę.
Egipskie miasta nad Nilem
Jednym, z większych miast położonym w delcie Nilu jest Aleksandria, która początkowo znajdowała się przy Egipcie. Dziś stanowi jego integralną część, tracąc zwyczaje zapożyczane od innych kultur. Miasto to, zostało założone przez Aleksandra Wielkiego, którego uznano za oswobodziciela, a następnie w Memfis mianowano faraonem. Obecnie Aleksandria znana jest tego, że jest to miejscowość położona nad samym Morzem Śródziemnym i stanowi drugie pod względem wielkości miasto Egiptu. Posiada wiele historycznych zabudowań, a wybierając to miejsce na wakacyjny urlop można korzystać z wielu nadmorskich kurortów i plaż białego piasku. Nad nilem położona jest także stolica Egiptu – Kair, które szokuje rozmachem, z jakim powstało, a na jego przedmieściach należy uważać na groźnego węża Kleopatry! Jest to największe miasto znajdujące się na Bliskim Wschodzie, a nawet w całej Afryce. Teren ten zamieszkiwano już w czasach neolitu, a osadę utworzono tu ze względu na liczne otaczające miasteczka i osiedla. W pobliżu znajdowały się dawne egipskie centra – Memfis i Giza. Trzecim miastem, które warto wyróżnić w tym zestawieniu jest Asuan, znajdujące się w południowej części kraju nad nilem – w okolicy pierwszej katarakty, zwane inaczej miastem z tamą na Nilu. Asuan zasłynęło bowiem z wybudowania na jego obszarze Wysokiej Tamy Asuańskiej – ogromnej wodnej elektrowni, która wyposażyła połowę kraju w zasoby energii elektrycznej.
Wielka Tama Asuańska
W pobliżu miasta Asuan, w 1962 roku została wybudowana Wielka Tama Asuańska, która rozpościera się aż do Wadi Halfa w Sudanie i jest wysoka na 111 metrów. Długość tamy wynosi 3,6 km, natomiast szerokość zależna jest od wysokości. U podstawy tama ma około 1000 metrów, z kolei u szczytu 40 metrów. Przy zachodnim końcu tamy znajduje się upamiętniający pomnik – wieża o kształcie kwiatu lotosu, która wyraża pamięć i wdzięczność ZSRR, który przyczynił się finansowo do jej wybudowania. Wybudowanie tamy miało ogromne znaczenie dla Egipcjan, bowiem wezbrany Nil niekiedy ciężko było ujarzmić. Wielka tama służyła magazynowaniu wody i regulowała jej poziom, dzięki czemu niejednokrotnie udało się zapobiec suszom, a co za tym idzie głodowi. Konstrukcja przyczyniła się także do rozwoju rybołówstwa oraz zwiększyła zasięgi rolnych upraw na terenie całego Egiptu. Minusem powstania zapory jest negatywny wpływ tamy na klimat. W południowym Egipcie zmienił się on na tyle, że znacznie wzrosła ilość występujących opadów.
Wylewy Nilu
Według starożytnej mitologii mówiono, że wylewy Nilu to łzy Izydy, która tak rzewnie opłakiwała śmierć Ozyrysa – ukochanego męża. Powszechnie wiadomo już, że Egipt jest darem Nilu, a zasilające jego ziemie wylewy rzeki przyczyniły się do rozwoju roli i życia. Wzrost roślin możliwy był tylko na tych terenach, do których sięgały zasilające kanały Nilu, bowiem mała ilość opadów nie była w stanie zapewnić urodzajnych plonów. Nil wylewał regularnie, a coroczne wylewy łączyły ludzi do wspólnej pracy na polach. Konieczne było także odwadnianie terenów pozalewowych oraz zbudowanie irygacyjnej sieci. Cała gospodarka Egiptu była wówczas uzależniona od wylewów rzeki. Posiadano nawet specjalne pomiary zasięgów wylewów, które starały się przewidzieć poziom wody, na wysokości Memfis. Jeśli przy tym mieście poziom wód sięgał punktu szóstego, Egipcjanie mogli martwić się o suszę i głód, z kolei gdy na skali widniała liczba 9 – oznaczało to nadmierne zalanie terenu i powodzie. Po wylewach rzeki uprawiano na żyznych ziemiach głównie zboża, a w sadach rosły: daktylowe palmy, figowce, granatowce i winorośl.
Rzeka Nil a środowisko
Według środowiskowych raportów, rzeka Nil pustynnieje, co ma związek ze zmianą klimatu i zwiększająca się wciąż ludzką populacją. Pierwsza przyczyna związana jest z małą ilość opadów, które dotychczas zasilały koryto rzeki. Gdy pada za mocno – roślinność niszczeje pod ogromem opadów, z kolei gdy opadów jest za mało – brakuje im życiodajnej siły rzeki. Takie zmiany mogą przyczynić się w przyszłości do zmniejszenia wód rzeki i jej pustynnienia, co wpłynie na cały ekosystem doliny. Natomiast, w związku z większym zaludnieniem coraz większe zasoby wód wykorzystywane są w celu zaspokojenia egzystencjalnych potrzeb ludności. Rzeka jest też coraz bardziej zanieczyszczona poprzez szybką urbanizację, co w konsekwencji może przyczynić się do wielkiej ekologicznej katastrofy.
