Góra Ślęża – miejsce pogańskich kultów i pradawnej magii

Ślęża to miejsce, gdzie odkryto pozostałości życia naszych słowiańskich przodków. Było także miejscem kultu solarnego, a przez jej szczyt przewinęło się mnóstwo plemion. Co sprawiło, że to właśnie Ślęża stała się ośrodkiem magii? Odwiedzając ją, na pewno uda Ci się odkryć jej tajemnice, a także najlepsze atrakcje – wśród nich jest np. Dom Turysty, wieża widokowa czy ruiny zamku. Sprawdź, gdzie możesz zaparkować i rozpocznij wycieczkę!

Góra pełna magii i tajemnic

W kronikach historycznych Ślęża przedstawiana jest jako „góra wielkiej czci wszystkich mieszkańców z powodu swego ogromu oraz przeznaczenia, jako że odprawiano na niej pogańskie obrzędy”. Magię oraz jej kolejne tajemnice można odkrywać na szczycie w nieskończoność. Nie bez powodu Ślęża była ośrodkiem kultu solarnego.

Tajemnicze posągi z charakterystycznym ukośnym krzyżem, których dokładna rola nie jest znana do dziś, robią wrażenie, jednak przyprawiają też o dreszcze. Wiele z nich ma oderwane fragmenty, przez co trudno jednoznacznie stwierdzić, co dokładnie przedstawiają. Wiadomo jednak, że wszystkie rzeźby pochodzą z czasów, kiedy Ślęża była w rękach Celtów, a rzeźby stanowiły jedynie część ich kultury. Druidzi przebywali na szczycie, kiedy chcieli oddać hołd Słońcu, a na pobliską Radunię udawali się po to, aby czcić Księżyc. Widać, że same początki góry, sprawiły, że Ślęża do dziś może szczycić się aurą magii i tajemniczości.

Magii można również doświadczyć zwracając szczególną uwagę na roślinność – gęste lasy, wysokie trawy oraz nieco dziki charakter polan, pomaga zrozumieć, że tak naprawdę człowiek nie jest w stanie stawić czoła matce naturze. Masyw znajdował się kiedyś pod lodowcem, a okoliczne tereny były jedynie wilgotnym bagnem. Kiedyś mokre rzeczy określano słowem „ślęk”, może od tego wzięła się nazwa Śląsk?

Gdzie znajduje się masyw Ślęży i jak tam dojechać?

Góra Ślęża to najwyższy masyw górski należący do Przedgórza Sudeckiego, które znajduje się w okolicach Wrocławia. Góra znajduje się na wysokości 718 m n.p.m. – z jej szczytu doskonale widać sudeckie Góry Sowie oraz Nizinę Śląską. Ślęża – góra, na szczycie której można zobaczyć m.in. maszt telewizyjny czy wieżę widokową, należy do Korony Gór Polski.

Z Wrocławia najłatwiej i najszybciej dostaniesz się do masywu Ślęży, kierując się drogą numer 8 do Jordanowa Śląskiego. Tam trzeba skręcić w prawo, kierując się na miejscowość Sobótka, a następnie jechać na Świątniki. Dalszy kierunek jazdy zależy od rodzaju szlaku, który poprowadzi na szczyt. Cała trasa zajmuje ok. 50 minut.

Zobacz także: Wrocław – atrakcje i zabytki warte zobaczenia. 15 propozycji!

Z Wrocławia do miejscowości Sobótka można dotrzeć również autobusem numer 502, który jedzie aż Pod Wieżycę oraz na Przełęcz Tąpadła, skąd można bezpośrednio wejść na szlak prowadzący na sam szczyt.

Na Ślężę można z łatwością dojechać również ze Świdnicy. Autobusy kursują kilka razy w ciągu dnia, jednak wyłącznie w dni robocze. Trasa przebiega przez Marcinowice, Sobótkę Górkę oraz docelową Sobótkę.

Gdzie zaparkować?

Wybierając się na wycieczkę na teren Przedgórza Sudeckiego, warto przed wyjazdem sprawdzić miejsca, w których można bezpiecznie zaparkować samochód. W pobliżu Góry Ślęży są dwie takie lokalizacje – parking przy Przełęczy Tąpadła oraz w Sobótce.

Na Przełęczy Tąpadła znajduje się dość duży leśny parking oraz węzeł szlaków turystycznych. Jest to idealne miejsce, aby zostawić samochód i ruszyć na wycieczkę.

Jeżeli zdecydujesz się na dojechanie do Sobótki, największy parking będzie dostępny przy ul. Armii Krajowej, jest to parking Pod Wieżycą. W sezonie może się zdarzyć, że ten parking nie będzie miał żadnego wolnego miejsca postojowego.

Góra Ślęża – historia

Początki Góry sięgają epoki brązu, kiedy masyw Ślęży był miejscem kultu oraz religijnym ośrodkiem czci boskiej Słońca, przez plemiona, które zasiedlały te tereny. Na szczycie góry znaleziono kamienne rzeźby – a wśród nich np. panna z rybą, mnich, dzik oraz niedźwiedź, które idealnie wpisywały się w tradycję, jaką miały pogańskie obrzędy odprawiane w miejscu kultu solarnego.

Według niektórych źródeł miasto Niemcza, które leży na południu, nie odnosi się do Niemców, tylko ludów wschodniogermańskich, które kiedyś osiadły na terenie góry. Ludność uległa slawizacji, a kult na szczycie Ślęży przekazała właśnie Słowianom.

Za czasów panowania Bolesława Krzywoustego, Piotr Włostowic ufundował klasztor, którego lokalizację stanowił sam szczyt masywu. Później jednak przeniesiono go do wsi Górka, która obecnie jest częścią Sobótki, a następnie do Wrocławia. Okazało się, że klasztor znajdował się za daleko od ludzi.

W latach 1813 – 1914 na masyw Ślęży przybyła grupa niemieckich studentów z terenów Wrocławia, co miało upamiętnić wymarsz antynapoleońskiego korpusu ochotników z Rogowa Sobóckiego. W 1837 r. powstało schronisko na szczycie Ślęży, które nazywano Mooshaus, a ok. 20 lat później wybudowano nowy obiekt w stylu szwajcarskim. Okazał się jednak niewystarczający i w 1907 r. wybudowano Dom Turysty PTTK, który istnieje do dziś.

Od 1954 r. Góra Ślęża jest objęta ochroną, dzięki uznaniu jej za Rezerwat krajobrazowo-geologiczny i historyczny. W 2016 r. odbywały się tam śląskie obchody 1050-lecia chrztu Polski.

Starożytne rzeźby kultowe

Starożytne rzeźby ślężańskie uznawane są za kultowe, ponieważ pełniły funkcję religijną w świątyni pogańskiej, która kiedyś znajdowała się na szczycie masywu Ślęży. Swój kult utraciły dopiero w czasach chrystianizacji. Mówi się, że rzeźby były punktami granicznymi, które dzieliły Górę Ślężę na część klasztorną oraz książęcą. Kultowe posągi pochodzące z okresu kultury łużyckiej, czyli etapu historycznego, przypadającemu na lata 1700 – 1300 przed naszą erą, to:

• Grzyb – ma ok. 1,2 m wysokości. Mimo że nazywana jest grzybem, badacze doszukują się w rzeźbie ludzkiej postaci, a nawet głowy w hełmie. Inni twierdzą, że figura pokazuje człowieka od stóp do pasa. Nie wiadomo, co stało się z resztą rzeźby. Jest ona od boku naznaczona znakiem ukośnego krzyża.
• Mnich – rzeźba, która kształtem przypomina wazę z pokrywą, ma ok. 2,6 m wysokości. Została nazwana mnichem przez miejscowych, którzy w figurze widzieli właśnie taką postać. Przez długi czas była do połowy w ziemi. Na samym szczycie kuli widać ukośny krzyż.
• Postać z rybą – odkrytą ją w 1733 r. Mierzy ok. 2 m wysokości oraz 0,8 m wysokości. Przedstawia postać bez głowy, prawego ramienia oraz nóg poniżej kolan. Głowa została zniszczona podczas przenoszenia rzeźby lub została celowo usunięta, żeby widowiskowo zakończyć pogaństwo na terenie Góry Ślęży. W rękach trzyma olbrzymią rybę. Postać ma na sobie długą szatę, która sięga do ziemi. Ryba ma na sobie znak ukośnego krzyża. Nie da się jednoznacznie określić płci modelu, jednak biorąc pod uwagę szersze niż zazwyczaj ramiona i płaską klatkę piersiową, można spekulować że to mężczyzna. Niektórzy badacze uważają, że rzeźba przedstawia św. Piotra, inni zaś twierdzą, że to Piotr Włostowic.
• Niedźwiedź – rzeźba została odkryta w tym samym czasie co Panna z rybą. Wymiary figury to 1,7 m długości oraz 0,6 m szerokości. Przednie łapy są zniszczone, a tylne całkowicie oderwane. Można jednak doszukać się ogona, który jest charakterystyczny dla tego zwierzęcia. Na grzbiecie widnieje ukośny krzyż.
• Na szczycie Ślęży również znajduje się rzeźba, której kształt jednoznacznie wskazuje, że to niedźwiedź. W dodatku została wykonana z tego samego materiału – granitu, oraz w takim sam sposób. Figura mierzy 1,47 m długości oraz ma ok. pół metra szerokości. Na piersi wyryto ukośny krzyż, jednak mówi się, że powstał dopiero współcześnie.

Ukośne znaki znaleziono również na innych kamieniach i skałach – m.in. na dwóch kamieniach cylindrycznych, które są w Muzeum Ślężańskim; głazie i kamieniu gabrowym oraz na skale Kazalnicy (Głowie), którą można zobaczyć na wierzchołku Stolnej.

Największy kamienny krąg znajdował się na szczycie Raduni, jednak do dziś nie ustalono, w jaki sposób rzeźby znalazły się tak daleko od niego. Jedna z teorii głosi, że figury zostały zamówione, jednak nigdy nie przetransportowano ich na właściwe miejsce.

Wejście na Ślężę – dostępne szlaki

Góra Ślęża oferuje wiele tras przygotowanych na piesze wędrówki. Niezależnie od własnych możliwości, można przejść się wygodną szlaką spacerową, dydaktyczną oraz wejść na szczyt poprzez szlak archeologiczny, który dodatkowo pozwoli poznać przeszłość, jaką ma za sobą Góra. Nie brakuje również szlaków dla bardziej wytrzymałych turystów. Wybierając spośród szlaków, ten odpowiedni dla siebie, warto wybrać taki, który oprócz pięknych widoków, będzie oferował jeszcze inne atrakcje, np. zwiedzanie ruin zamku, sprawdzenie, jak zmieniła się wieża widokowa po remoncie czy w końcu, jakie pozostałości odkryto po istniejącym kiedyś miejscu kultu.

Szlaki na Ślężę, które prowadzą do atrakcji, które są na samej górze są oznaczone kolorami: czerwonym, żółtym oraz niebieskim. Te szlaki będą odpowiednie nawet dla rodzin z dziećmi.

• Szlak czerwony prowadzący z Sobótki ma 5,2 km, a jego pokonanie zajmie ok. 2 godzin.
• Szlak czerwony z Sulistrowic ciągnie się przez 3,6 km, a dostanie się na górę zajmuje ok. godziny i 44 minut.
• Szlak żółty z Sobótki ma długość 5,4 km, a jego przejście trwa ok. 2 godzin.
• Szlak żółty z Przełęczy Tąpadła ma 3,1 km, wejście na górę ok. 1,5 godziny.
• Ostatnim szlakiem, którym można dostać się na szczyt od strony Sobótki jest niebieski szlak, który ma 4 km, a jego przejście zajmuje średnio 2 godziny.
• Jeżeli wolisz wejść na szczyt od strony Przełęczy Tąpadła, kolejnym rozwiązaniem jest niebieskie szlak, dzięki któremu Ślęża i jej uroki, będą widoczne już po ok. 2 godzinach – trasa ma niecałe 5 km.

Osoby bardziej wymagające, mogą podjąć się szlaku czarnego, który nie prowadzi bezpośrednio na Ślężę, a raczej wokół całego miasta. Jest również trasa zielona, dzięki której obejrzysz cały masyw, do którego należy również Ślęża.

Szlaki na Ślężę są naprawdę różnorodne, jest ich też na tyle dużo, że nie powinny być zatłoczone, nawet jeżeli wybierzesz się tam w weekend lub w sezonie. Jedyne miejsce na Górze, gdzie może być trochę tłoczno to wieża widokowa – tam zmieści się jedynie ograniczona liczba spacerowiczów. W zależności od tego, gdzie będzie zaczynała się podróż – można wybrać wejście na szlak od strony Przełęczy Tąpadła lub miejscowości Sobótka, gdzie znajdują się też duże parkingi.

Ślęża – atrakcje dostępne na szczycie

Ślężański park krajobrazowy, a właściwie Góra Ślęża, która jest jego głównym punktem, stanowią świetny punkt docelowy rodzinnych weekendowych wycieczek. Jeżeli nie chcesz wchodzić na Ślężę lub obawiasz się trudności szlaku – możesz wybrać się na zwiedzanie okolicznych urokliwych miejscowości – mowa o Sobótce lub terenach, które oddziela piękna przełęcz.

Dom Turysty

Ślęża położona jest na wysokości 718 m n.p.m, na tym samym poziomie znajduje się schronisko turystyczne „Dom Turysty”, na który mówi się po prostu schronisko na Ślęży – spróbuj użyć tej nazwy w dowolnym miejscu, zwiedzając Ślężę, każdy od razu rozpozna to miejsce!

Pierwszy obiekt w tym miejscu powstał w 1837 r., był to drewniany domek, nazywany „Mooshausem”, czyli Omszałym Domkiem. Obok niego utworzono kawiarnię, a cały kompleks stał się celem turystycznym, dla wielu odwiedzających. Dla obsługi wybudowano Ale Baude, czyli schronisko w stylu szwajcarskim, które znajdowało się dokładnie między obecnym Domem Turysty a kościołem.

W 1902 r. zdecydowano się na wybudowanie nowego obiektu – piętrowego schroniska z podmurówką. Uroczyste otwarcie odbyło się w 1908 r., zebrało się wtedy mnóstwo turystów i gości, którzy chcieli uczestniczyć w tym wydarzeniu.

Po II Wojnie Światowej budynek został przejęty przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK) z Wrocławia. W latach 60. XX w. przebudowano schronisko, burząc taras przy wejściu. Aktualnie właściciele zmagają się z brakiem bieżącej wody, zatem prowadzona jest jedynie działalność gastronomiczna – w bufecie zmieści się aż 80 osób.

Kościół na Ślęży

Góra Ślęża słynie z kościoła, który swoją historię rozpoczął w XII w. za czasów panowania Bolesława III. Piotr Włostowic sprowadził zakon augustianów, którym przekazał na własność Ślężę oraz zafundował im kościół wraz z klasztorem.

W drugiej połowie XVI w. augustianie wznieśli drewnianą kaplicę, którą w latach 1698 – 1702 zastąpiono murowaną świątynią pod wezwaniem Nawiedzenia NMP. W czerwcu 1834 r. drewniana kaplica spłonęła przez to, że uderzył w nią piorun. Dzięki odbudowaniu jej, świątynia istnieje do dziś, a Ślęża stała się najchętniej odwiedzanym miejscem turystycznym całego Dolnego Śląska.

Obecnie kościół odstrasza swoją konstrukcją, jednak wciąż przyciąga turystów. Schody, prowadzące do wejścia się osuwają, krata, która osłania drzwi mocno rdzewieje, a niemal wszystkie ściany pękają.

Wieża widokowa

Na ternie masywu Ślęży znajdują się 3 podobne konstrukcje – wieżę widokową można odwiedzić wchodząc na szczyt Wieżycy, zwiedzając kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny oraz szczyt Ślęży. Tylko ta ostatnia dostępna jest dla zwiedzających bezpłatnie.

Wieża widokowa pochodzi prawdopodobnie z początku XX w. i mierzy ok. 12 m wysokości. Składa się z trzech kondygnacji, a przyczyną jej powstania była konieczność wybudowania konstrukcji, która ułatwi geodetom pomiary triangulacyjne. Była jednak wykorzystywana głównie turystycznie jako jedna z atrakcji Sobótki.

W 2014 r. wieża widokowa została zamknięta ze względu na to, że konstrukcja nie nadawała się do zwiedzania i stanowiła zagrożenie. Remont na Ślęży rozpoczął się rok później, jednak ze względu na uwarunkowania terenu, cały sprzęt musiał zostać wniesiony ręcznie, co opóźniało renowację. Końcowo udało się zamontować nowe barierki ochronne i drabiny, a na prętach zbrojeniowych wykonano warstwy antykorozyjne. Wieża zyskała też odnowione schody oraz naprawiono w niej strop na poziomie 0. Ulepszona została również instalacja odgromowa.

Rzeźba niedźwiedzia

Ślęża – góra, która nazywana jest „Śląskim Olimpem” słynie z zagadkowych rzeźb, które pochodzą z czasów, kiedy górę traktowano jako miejsce kultu. Najbardziej zastanawiające są wizerunki niedźwiedzia wykonane z granitu ślężańskiego. Figura, która spędza badaczom sen z powiek, znajduje się niemal zaraz tam, gdzie kościół – na szczycie Ślęży. Wśród lokalnych mieszkańców rzeźba nazywana jest też misiem ślężańskim.

Figura ma 1,47 m wysokości oraz 1 m wysokości. Po jednej ze stron widać ukośny krzyż, który znajduje się również na piersi Niedźwiedzia. Krzyże odnaleźli odkrywcy Helena i Włodzimierz Hołubowiczowie – jeden z nich uznali za współczesny, odbierając mu nacechowanie magiczne.

Niedźwiedź został odkryty w 1854 r. w lesie na wysokości wsi Strzegomiany przy szlaku o nazwie Droga Dzikiej Świni, która wiodła bezpośrednio ze wsi na szczyt góry Ślęża. W 1903 r. figurę przeniesiono na szczyt Ślęży, a 5 lat później umieszczono ją bezpośrednio przed trasą, kierującą zwiedzających na schronisko. W 1960 r. znalazła się obok terenów podlegających pod kościół, blisko schodów prowadzących do jego wnętrza.

Krzyż milenijny

Krzyż milenijny został w całości wykonany z granitu. Postawiono go na szczycie Ślęży w 2000 r. z okazji jubileuszu 1000-lecia Biskupstwa Wrocławskiego.

Biskupstwo Wrocławskie zostało utworzone w 1000 r. poprzez spotkanie Bolesława Chrobrego z papieżem Sylwestrem II. Oficjalne ustanowienie odbyło się w Gnieźnie, gdzie przyjechali delegaci papiescy, a także cesarz Otton III, który przybył z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha. Biskupstwo podlegało pod archidiecezję gnieźnieńską aż do 1821 r., kiedy Pius VII określił nowe granice biskupstwa, a samą diecezję oddał pod bezpośrednie władanie Stolicy Apostolskiej.

Jan Paweł II w 1992 r. dokonał reorganizacji administracyjnej Kościoła katolickiego w Polsce oraz wyodrębnił z archidiecezji wrocławskiej diecezję legnicką.

Fragmenty murów zamkowych

Ślężański park krajobrazowy to nie tylko Góra, miejsce słynie też z fragmentów murów zamku, które pochodzą z XII lub XIII w. Ruiny zamku piastowskiego znajdują się między Skałami Zamkowymi a terenem, który podlega pod kościół. Szlak, który do nich prowadzi jest uznawany za jeden z trudniejszych – na pewno wpływa na to fakt, że ruiny zamku są zarośnięte i nie widać ich pośród traw na pierwszy rzut oka.

Książęta wzniosły zamek setki lat temu i mimo że podczas wojen husyckich został zniszczony, Ślęża do dziś ma wielu turystów, którzy przyjeżdżają odszukać mury właśnie tej budowli. Jedyne co może przypomnieć, że w tym miejscu stał kiedyś zamek, to pamiątkowa tablica. Obok znajduje się też kaplica.

Pieczątka na Ślęży

Pieczątka potwierdza zdobycie szczytu, a żeby ją otrzymać trzeba pokazać zdjęcie, które zrobiło się właśnie na szczycie Ślęży. Po pieczątkę, jako członek Klubu Zdobywców Korony Gór Polski, można zgłosić się w Domu Turysty, sklepie spożywczym, który jest zlokalizowany tam, gdzie Przełęcz Tąpadła oraz w pensjonacie „Mieszko i Jagienka”, który znajduje się przy wejściu na szlak od strony parkingu Tąpadła. Można ją zdobyć również w schronisku Pod Wieżycą, przy wejściu na szlak od strony budynku Zamek Górka, a także w sklepie z pamiątkami, który znajduje się zaraz przy Przełęczy Tąpadła.

Góra Ślęża – ciekawostki

Wchodząc na Ślężę, która jest najwyższym szczytem masywu, po drodze odwiedza się Wieżycę, a na niej dawną Wieżę Bismarca. Na początku lat 90. XX w. wyremontowali ją mieszkańcy pewnej małej miejscowości – była to właśnie Sobótka! Sama Wieżyca była nazywana kiedyś Górą Kościuszki, a stojąca na niej wieża, która przypomina wyglądem mały zamek, powstała w latach 60. XIX w. jako sposób na oddanie hołdu „Żelaznemu Kanclerzowi”. Spora część budowli została zbudowana na wschodnich terenach Rzeszy. W 1992 r. otworzono ją dla turystów.

Ślęża okazała się też świetnym tłem fabularnym, dla akcji toczących się w książkach znanych autorów. Motyw tego masywu wykorzystał m.in. Andrzej Sapkowski w „Narrentum”, Tomek Tryzna w powieści „Panna Nikt”, którą później zobrazował Andrzej Wajda, Tomasz Piątek w „Pałacu Ostrogskich”, a także Andrzej Ziemiański w opowiadaniu „Waniliowe plantacje Wrocławia”, które zostało zawarte w zbiorze „Zapach szkła”.

Schronisko na Ślęży było w 2010 r. przedmiotem kontrowersji. Stanęła tam replika Światowida, którego replikę można oglądać w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. 3 lata później, przez naciski proboszcza z Sulistrowic, figurę zabrano. Przeciwnicy tej decyzji napisali list do papieża Franciszka, jednak nie przyniosło to większych efektów. Księża w kontrze rozpowszechnili hasło „Ocalmy kościół na Ślęży”, która miała doprowadzić do działań renowacyjnych dotyczących zarówno wnętrza, jak i okolicznych terenów. W tym czasie próbowano również podpalić figurkę, jednak do dziś nie ustalono sprawcy, więc nie wiadomo, czy był to czyn chuligański, czy może symboliczny kogoś zainteresowanego w konflikt.