Forum Romanum – serce starożytnego Rzymu

Forum Romanum było sercem Republiki. Tu odbywały się uroczystości publiczne, rozmowy w kuluarach. Foro Romano stało się miejskim ośrodkiem spotkań społecznych, politycznych i innych. To sprawiło, że jego ranga się podniosła. Co sprawiło, że najważniejsi mieszkańcy Rzymu na czele z cezarem zakochali się w placu między wzgórzami?

Forum Romanum – rzymski rynek

Zaczynając wędrówkę po najważniejszym z placów Rzymu, zacznijmy od jego obrazu w jednym z najsłynniejszych obrazów literackich starożytnego Rzymu, czyli opisu forum rzymskiego w Quo vadis.

Sienkiewicz opisał Foro Romano jako miejsce przechadzek próżniaków przed zachodem słońca. Dla nich – być może biednej próżniaczej ludności było to miejsce, w którym o każdej porze dnia mogli zobaczyć lektyki, „pozbierać plotki” czy zaglądać do sklepów. Autor opisując rzymski rynek, używa sformułowania, które sugeruje, że forum jednocześni góruje nad światem i jest nim „zalane”, czyli funkcjonuje jak swoiste centrum rzymskiego wszechświata.

Forum Romanum lub Forum Magnum oznacza z łac. rzymski rynek. W innych miastach forum było zwieńczeniem dwóch miejskich dróg – poprzecznej i podłużnej. Stając się sercem miejskiego życia Form Magnum pozwalało na integrację oraz wymianę myśli. Łaźnie i termy sprzyjały spotkaniom osób z różnych środowisk. To sprawiło, że Forum było także miejscem pozwalającym na poznawanie się przyszłych małżeństw. Przed powstaniem osady Rzym chowano tu zmarłych, a teren był dość bagnisty, co skutkowało potrzebą budowy domów na palach.

Zobacz także: Zwiedzanie Rzymu: najlepsze atrakcje i zabytki w Wiecznym mieście

Gdzie znajduje się Forum Romanum?

Forum Romanum jest otoczone sześcioma z siedmiu miejskich wzgórz. Dokładna lokalizacja dawnego Forum Magnum to podnóże Kapitolu i Palatynu. Plac współcześnie znajduje się w centrum Wiecznego Miasta.

Forum Romanum – plan

Foro Romano zbudowano na planie prostokąta i ze świątynią na północnym końcu. Forum było również miejscem rozstrzygania sporów sądowych oraz miejscem, w którym kupcy sprzedawali swoje towary.

Wchodząc od wschodniej strony przez Via Sacra można zobaczyć świątynię Romulusa, dalej Antoniusza i Faustiny, później Bassilica Ameilia i Curia Julia. Po przeciwległej stronie znajdziemy: świątynię Saturna, łuk Tyberiusza oraz plac Juliusza Cezara.

Historia Forum Romanum

Według teorii z 1968 roku stworzonej przez Gjerstada najstarszy plac w Rzymie powstał ok. VII-go wieku p.n.e. Pierwotnie było to osiedle z domami na palach, a jeszcze wcześniej nekropolia. Wybudowano kanał odwadniający, utwardzono teren i plac stał się centrum życia.

Budowę zainicjował Tarkwiniusz Pyszny. Obok placu wzniesiono sporo ważnych dla miasta budynków: mównicę, świątynię Westy, archiwum oraz dom najwyższego kapłana.

Badania z lat 80-tych i 90-tyc zaprzeczyły teorii z 1968. Wykazały, że do ok. trzeciego 25-lecia VIII wieku p.n.e. teren był bagnem i naturalną granicą między osadami na wzgórzach. W latach 729–720 p.n.e. osady połączono, co sprawiło, że stały się polityczną jednością, a domy na palach ponoć nie istniały.

W najlepszych czasach Cesarstwa Foro Romano rozbudowano i postawiono świątynię Boskiego Juliusza oraz łuk triumfalny Augusta. Krótko później dobudowano fora cesarskie, które z już wybudowanym stworzyły kompleks architektoniczny. W czasach cesarstwa najstarszy plac w Rzymie był centrum życia ekonomiczno-obywatelskiego, a w czasach republiki handlowego, rozrywkowego oraz pełnił funkcję reprezentacyjną.

Po napaści Wizygotów 410 roku Forum Romanum zostało zdewastowane, a mieszkańcy Rzymu zbierali się na placu aż do 768. Swój niechlubny udział w zrujnowaniu forum rzymskiego miało trzęsienie ziemi z 851 roku. Istnieją wzmianki mówiące o tym, że w IX-tym i XX-tym wieku rynek funkcjonował jako kamieniołom. Ciekawe jest, że do XVIII wieku Forum służyło jako… pastwisko dla bydła oraz targ bydlęcy.

Forum Romanum dziś

Wykopaliska na terenie najstarszego placu w Rzymie zaczęto w 1803 roku i prace z nimi związane są prowadzone systematycznie do teraz. Odnawianie budowli Forum Romanum. Hasło „Forum Romanum – rekonstrukcja” jeszcze długo będzie się unosić w Wiecznym Mieście. Rekonstruowanie zabytku zostało przerwane w czasie I wojny światowej, a w 1980 zlikwidowano ruchliwą ulicę w pobliżu, by przy dalszych pracach nie było większych problemów.

Zabytki i atrakcje Forum Romanum

Najstarszy plac Wiecznego Miasta jest wypełniony starożytnymi ruinami, obok których nie można przejść obojętnie. Łuki triumfalne, świątynie, archiwum, dom najwyższego kapłana to tylko kilka z niezwykłych budowli „serca Rzymu”.

Łuki triumfalne

1. Łuk Septymiusza Sewera to łuk triumfalny w południowo-zachodniej części Forum Romanum. Zbudowano go w 203 roku n.e., by uczcić Sewera i synów po zwycięstwie w wojnach wschodnich. Na łuku znajduje się inskrypcja, która na rozkaz jednego z synów Sewera – Karakalli, imię jego brata – Gety usunięto. Łuk ma konstrukcję bramy potrójnej, której wymiary to 25 m szerokości i 23 m wysokości. Jego mury mają grubość ok. 12 m. Łuk ozdobiono kolumnadą kompozytową, czyli kolumnami na piedestale z dość delikatnie zdobioną głowicą. Na cokołach znalazły się wizerunki pokonanych barbarzyńców.
2. Łuk Tytusa, czyli łuk wybudowany przez Domicjana, by upamiętnić wygraną Wespazjana w wojnie z Żydami i podboju Jerozolimy. Nie ma precyzyjnej daty powstania, szacunkowo podaje się rok 81 jako początek budowy. Łuk jest wysoki na ok. 15,5 m i szeroki na ponad 8 m. do jego budowy użyto białego marmuru, a na attyce umieszczono napis: Senat i lud rzymski boskiemu Tytusowi, synowi boskiego Wespazjana i Wespazjanowi Augustowi.
3. Łuk Tyberiusza kolejna brama wybudowana na cześć wielkiego obywatela Rzymu, który odzyskał insygnia aquila. Łuk znajdował się między świątynią Saturna a Bazyliką Julia.
4. Łuk Augusta to łuk między świątynią Boskiego Cezara a świątynią Kastorów. Łuki Augusta pierwotnie były dwa – aktyjski i partyjski 10 lat późniejszy. Powstał w 29 roku p.n.e. i jest najstarszym łukiem na Forum Romanum. Miał upamiętnić zwycięstwo Oktawiana pod Akcjum.
   Łuk partyjski był łukiem wybudowanym w roku 19 p.n.e. w tej chwili można zobaczyć tylko jego bazy.

Świątynie

1. Świątynia Zgody to stworzone w 367 roku p.n.e. po zachodniej stronie Foro Romano przez Marka Furiusza Kamillusa. Miała być symbolem upamiętniającym porozumienie plebejuszy z patrycjuszami. Była dwa razy przebudowywana. Świątynia była miejscem najczęściej odwiedzanym przez senatorów do końca czasów republiki.
   Pod ścianami umieszczono kolumny z białego marmuru i nisze posągowe.
2. Świątynia Wespazjana – wzniesiona na cześć Wespazjana i jego syna Tytusa. Ustawiono ją na betonowym podium w porządku korynckim. Do dzisiaj zachowały się kolumny, które odnowiono w latach 1810–1812, rozmontowując i montując ponownie całość na nowo.
3. Świątynia Cezara – poświęcona największemu z rzymskich władców, którego nawet twardo stąpający po ziemi senat rzymski uznał za boga. Pierwotnie świątynia była zlokalizowana między Regią, Świątynią Kastorów i Bazyliką Emiliańską. Przed świątynią stał ołtarz, na którym Cezar został skremowany.
4. Świątynia Antonina i Faustyny powstała w 141 roku n.e. z inicjatywy Antonina Piusa i jego żony. Powstała z tyfu wulkanicznego i została ulokowana na wysokim podium i zwieńczona tympanonem na zielonych marmurowych kolumnach. Motywami zdobniczymi były gryfy i kandelabry. Od XI wieku jest kościołem chrześcijańskim. W XV-stym wieku dobudowano boczne kaplice, a w XIX-stym wieku, by wyeksponować pronaos oraz zrekonstruowano schody do świątyni.
5. Świątynia Wenus i Romy powstała z inicjatywy Hadriana niedaleko Via Sacra. Była prawdopodobnie największą ze świątyń. Budowę zaczęto w 121 roku na betonowej platformie z betonu i cegieł w porządku korynckim. W 625 roku zerwano z jej dachu brązowe blachy i wyłożono nimi dach bazyliki św. Piotra. Świątynia runęła w 847 roku w wyniku trzęsienia ziemi.
6. Świątynia Westy to kolejne stare miejsce modlitwy starożytnych mieszkańców Rzymu. Powstała w VII-mym wieku p.n.e. Świątynia kilkakrotnie płonęła. Zbudowana na planie koła z dachem wspartym na 16-stu kolumnach korynckich. Wnętrze podzielono na dwie części – dostępną dla mieszkańców, w której płonął wieczny ogień i sanktuarium, w którym przechowywano świętości zapewniające bezpieczeństwo. Posąg Westy stał w przedsionku, a w pobliżu świątyni stał dom westalek pilnujących wiecznego ognia.
7. Świątynia Saturna to kolejna świątynia na Foro Romano uważana za jedną z najstarszych w mieście. Powstała w pierwszych latach republiki z inicjatywy Tarkwiniusza Pysznego. W podium świątyni był publiczny skarbiec państwa Rzym. Świątynię rozebrano w latach 1402–1477. Dzisiaj można zobaczyć tylko fragment kolumnady.
8. Świątynia Romulusa zbudowana na planie koła poświęcona zmarłemu w 309 roku Romulusowi. Pierwotnie była poświęcona Jowiszowi, a później Romulusowi. Dzisiaj jest westybulem kościoła św. Kosmy i Damiana.
9. Świątynia Kastora i Polluksa poświęcona Kastorowi i Polluksowi w hołdzie za wygranie bitwy nad jeziorem. Legenda głosi, że podczas bitwy zobaczono Dioskurów walczących z Rzymianami i już po zwycięstwie przy źródle Juturny. Po przebudowach dodano betonowe podium.

Bazyliki

1. Aemilia – powstała w latach 55–34 p.n.e, a po 20-stu latach spłonęła. Na inskrypcji wspomniani są wnukowie Augusta, Gajusza i Lucjusza. Wokół głównej nawy znajdował się dwupiętrowy portyk, który miała kolumny jońskie na górze i korynckie na dole z marmuru z Azji Mniejszej. Na fasadzie znajdowały się płaskorzeźby z mitycznymi wydarzeniami z historii Rzymu. Dzisiaj można zobaczyć jej ruiny.
2. Bazylika Julia umieszczona między świątyniami Kastora i Polluksa nie przetrwała do naszych czasów. Jej budowa zaczęła się w 170 roku p.n.e., a krótko po wykończeniu strawił ją pożar. W VIII wieku jej część zaadaptowano na kościół. Z czasem została rozkradziona na budulec. Współcześnie można zobaczyć tylko odsłonięte podium oraz część schodów i jeden z narożników. Bazylika miała portyk z marmuru.
3. Bazylika Maksencjusza to ostatnia z wielkich bazylik Rzymu. Budowę rozpoczął Maksencjusz, ale nie doczekał ujrzenia gotowej budowli. Stała na betonowej platformie i miała 3 nawy, sklepienie nakryte kopułami. Do dziś zachowała się jedna z kolumn i jej północna część.

Pozostałe

1. Via Sacra czyli Święta Droga. To jedna z głównych ulic Rzymu starożytnego prowadząca od jednego wzgórza do drugiego – Velia przez Forum Romanum do Kapitolu. Tędy przechodziły pochody triumfalne i procesje.
2. Milliarium Aureum – Złoty Kamień Milowy. Kolumna z marmuru lub złotego brązu z 20 roku p.n.e. niedaleko świątyni Saturna. Znajdowała się w centrum Rzymu na skrzyżowaniu najważniejszych dróg miejskich, uznawana była za początek wszystkich dróg i względem niej mierzono odległości w Cesarstwie Rzymskim. Prawdopodobnie dzięki niej powstało wyrażenie „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu. Dzisiaj można zobaczyć tylko podstawę i fragment napisu.
3. Umbilicus Urbis Romae – Mundus, czyli świat lub „pępek Rzymu”. To niewielki, okrągły i ceglany monument, niedaleko Łuku Septymiusza Sewera i Rostry. Był centrum Rzymu i miejscem kontaktu pomiędzy światem żywych i zmarłych. Jego powstanie datuje się na późne czasy republiki, nie znamy dokładnej daty zakończenia budowy.
4. Lapis Niger – Czarny Kamień. To najważniejszy dla Rzymian monument forum rzymskim. Tak naprawdę Lapis Niger nie jest kamieniem tylko miejscem przykrytym płytami z czarnego marmuru, w którym według podań został zabity lub wzięty do nieba Romulus. Podczas wykopalisk odkryto tu pozostałości miejsca kultowego – ołtarz, bazę dla posągu i tablicę z kamienia. Na kamieniu wypisano klątwę grożącą za profanację. Szacuje się, że tablica pochodzi ze środka czasów królestwa rzymskiego.
5. Kolumna Fokasa – pomnik bizantyjskiego cesarza Fokasa z 608 roku. Ostatnia budowla na placu, zlokalizowana naprzeciwko Rostry. To kolumna koryncka o wysokości ok. 14 m na podstawie z marmuru. Po licznych perypetiach kolumna stała się posągiem Dioklecjana. Kolumna jest jednym z najbardziej charakterystycznych punktów Forum Romanum.
6. Tabularium, czyli archiwum państwowe, wojskowe, świątynne i miejskie jednocześnie. Przechowywano w nim najważniejsze dokumenty państwa. Archiwum początkowo administrowali cenzorzy. W roku 83 p.n.e. archiwum spłonęło. Współcześnie można zobaczyć kawałek ściany pierwszego piętra w murach Pałacu Senatorów.
7. Curia Iulia to budynek, w którym organizowano na posiedzenia senatu w starożytnym Rzymie. Budowla powstała w VI wieku p.n.e, za czasów króla Tullusa Hostiliusza. Po pożarze za czasów Boskiego Juliusza został odbudowany przez Dioklecjana. Od średniowiecza jest kościołem chrześcijańskim. Ściany ceglanego budynku były wyłożone marmurem. Drzwi zostały zdemontowane i przeniesione, stanowiąc obecnie środkowe drzwi do bazyliki św. Jana na Lateranie.
8. Rostra – mównica na Forum Romanum. Ma kształt prostokąta z 5-cio metrową podstawą i wejściem od zachodu.
9. Regia – jeden z najwcześniej wzniesionych budynków na Forum Romanum. Początkowo była siedzibą królów rzymskich, a później miejscem urzędowania Pontifexa Maximusa. Przez wzniesienie świątyni Juliusza Cezara zniknęła z forum rzymskiego.

Forum Romanum w Rzymie – bilety i godziny otwarcia

Forum Romanum można zwiedzić, kupując bilet online, który uprawnia do zwiedzania Palatynu i Koloseum. Bilet jest ważny przez dwa dni, a Palatyn i Foro Romano mają wspólne wejście i z tego powodu nie można ich odwiedzić osobno.

Bilet można kupić w czterech miejscach:

1. przy Koloseum (Via dei Verbiti) – kasa, która przyciąga największe kolejki, można zapłacić tylko kartą,
2. Piazza Santa Maria Nova, około 200 m od Koloseum,
3. na Palatynie (Via San Gregorio),
4. przy Forum Romanum.

Zobacz także: Koloseum w Rzymie – największy starożytny amfiteatr na świecie

Najstarszy plac w Rzymie można zwiedzać od kwietnia do września od 9.00–19.00, a w miesiącach październik–marzec od 9.00 do 15.00 codziennie. Na forum wchodzi się od strony Via dei Fori Imperiali. Godziny możliwego wejścia na forum Romanum warto śledzić na bieżąco. Na Forum nie można wejść 1 stycznia i 25 grudnia.

Ceny biletu na wejście do Forum Romanum od 7,50 euro do 24 euro, a osoby do 18. roku życia wchodzą bezpłatnie. Opłata internetowa wynosi 2 euro.

Super ticket

Bilet Pass Super to bilet uprawniający do wejścia do 7 miejsc na Forum Romanum. Jego koszt wynosi maksymalnie 22 euro. Bilet uprawnia do zwiedzenia Forum z atrakcjami takimi, jak np. mapowanie światła, czy wystawy interaktywne.

Darmowe wejście do Forum Romanum

By bezpłatnie wejść na Forum Romanum należy śledzić ich stronę www, ponieważ wejście za darmo jest możliwe w konkretne dni. Także ostanie czwartki od września do marca uprawniają do bezpłatnego wejścia, ale tylko na 3 godziny.

Zwiedzanie Forum Romanum – praktyczne wskazówki

Zwiedzanie warto zacząć przed południem, by uniknąć większych grup. Na Forum Romanum można dojechać metrem. Warto zaplanować przyjrzenie się bliżej lepiej zachowanym atrakcjom w taki sposób, by uniknąć tłoku. Planując zwiedzanie Forum Romanum najłatwiej jest na bieżąco śledzić stronę internetową zabytku.

Kapitol to jedno z ciekawszych miejsc w Rzymie. Nazwa pochodzi od jednego z określeń ludzkiej czaszki, którą znaleziono podczas wylewania fundamentów pod główną świątynię. U podnóża kończyła się Via Sacra. Z Kapitolem wiąże się ciekawa legenda. Gdy Galowie najechali Rzym, próbowali zdobyć wzgórze nocą. Wybrali strome podejście. Próba spełzła na niczym, ponieważ śpiących Rzymian o nadchodzących Galach ostrzegły gęsi. Wzgórze obroniono.

Palatyn to kolejne miejsce niezbyt oddalone od Forum Romanum wzgórze, na którym zbudowano Wieczne Miasto. Tutaj znajdowała się najstarsza „wersja” osady Rzym. Na wzgórzu znajdowały się m.in.: świątynia Jowisza, pałac Domicjana, a w okresie mieszkali tu bogaci obywatele Rzymu jak, np. Cyceron czy Marek Antoniusz. Rządy Oktawiana Augusta zapoczątkowały budowanie na Palatynie pałacy cesarskich. Palatyn można zwiedzać we wszystkie dni tygodnia poza wtorkami od 9.00.

Po Kapitolu i palatynie przyszedł czas na Koloseum. Właściwa nazwa to amfiteatr Flawiuszów. Wybudowano go w latach 70–80 n.e. Koloseum stworzono na planie elipsy, która ma bardzo pojemną widownię – ok. 50 tys. miejsc. Czterokondygnacyjny układ jest spiętrzeniem porządków. To znaczy, że każdy ze starożytnych porządków architektonicznych ma w Koloseum swoją kondygnację. Wokół areny znajdowały się pomieszczenia gospodarcze i sanitarne – natryski, klatki dla zwierząt, szatnie, bufety, itp. oraz podium. Na arenę prowadziło 80 wejść numerowanych.

W Koloseum odbywały się walki gladiatorów oraz według tradycji chrześcijanie umierali męczeńsko, czego współcześnie symbolem jest krzyż. Co roku w Wielki Piątek w Koloseum odbywa się papieska droga krzyżowa. Sama nazwa powstała w średniowieczu od słowa kollos. Od 7 lipca 2007 jest jednym z 7 nowych cudów świata.

Punkty widokowe na Forum Romanum

Punktami widokowymi na Forum Romanum są:

1. ulica San Pietro in Carcere,
2. Palatyn,
3. Kapitol.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Forum Romanum?

Czas potrzebny na zwiedzenie Forum Romanum jest zależny od tego, czy jest zwiedzane samo czy np. z Palatynem albo Kapitolem oraz od tego, czy zwiedzamy sami czy z przewodnikiem. To ważne, ponieważ różnią się również trasy zwiedzania. Wycieczka może trwać od 75-ciu do 90-ciu minut.

Forum Romanum – ciekawostki

1. Forum używano prze ponad 1400 lat.
2. Większość budynków powstało za czasów Cezara.
3. Według legend Forum jest domem grobowca Romulusa.
4. System do osuszania Forum nazywał się Cloaca Maxima.

Forum Romanum – podsumowanie

O Forum Romanum dowiedzieliśmy się tak dużo, że czas podsumować informacje.

• Lokalizacja i dojazd. Forum Romanum znajduje się w centrum Rzymu. Z Polski można polecieć bezpośrednio ze wszystkich krajowych lotnisk. Komunikacją miejską można dojechać do centrum metrem, autobusem lub dojść pieszo.
• Możliwość zjedzenia obiadu. Forum jest zlokalizowane w centrum miasta, więc znalezienie przytulnej restauracji na obiad nie będzie problemem.
• Ceny wejściówek. By być na bieżąco najlepiej śledzić stronę Forum. Cena biletu najczęściej waha się od ok. 8 do 24 euro.
• Zabytki. Na Forum Romanum i w okolicach można zobaczyć:
  • łuki triumfalne,
  • świątynie,
  • archiwum,
  • Pałac Senatorów,
  • świątynie,
  • mównicę,
  • bazyliki.