Wycieczka do miejsca, w którym zapadały jedne z ważniejszych decyzji na temat historii świata podczas II Wojny Światowej jest możliwa bez konieczności wyjeżdżania poza granice Polski. Na Mazurach, w lasach niedaleko Kętrzyna znajduje się była wojenna kwatera Adolfa Hitlera – Wilczy Szaniec. Betonowe miasteczko osadzone bunkrami to doskonałe miejsce, aby dowiedzieć się jakie strategie i cele przyświecały głównemu dyktatorowi oraz jak działał mechanizm niemieckich oddziałów wojennych, a także poznać skrywane tajemnice.
Wilczy Szaniec, Gierłoż – lokalizacja i dojazd
Wybudowanie głównej kwatery Hitlera wymagało znalezienia lokalizacji, która pozwoli na bezpieczne przebywanie i schronienie z dala od podejrzliwych i wrogich osób. W tamtym okresie występowała mała ilość drogowych połączeń, co dodatkowo było przychylne ustaleniu miejsca bunkrów, bowiem była mniejsza szansa na ewentualne sprawdzanie terenu przez przechodzące w pobliżu wojska. Obszar Pojezierzy Mazurskich do zakończenia II Wojny Światowej należał do Wschodnich Prus, a tereny te w związku z naturalnym zagospodarowaniem obfitowały w liczne rozlewiska oraz bagna, stanowiące świetną naturalną przeszkodę, co wpłynęło na umiejscowienie bunkrów na Mazurach.
Więcej na temat atrakcji na Mazurach przeczytasz w naszym artykule: Mazury – atrakcje i miejsca, które warto odwiedzić!
Tajne bazy Hitlera powstały w lasach, niedaleko wsi Gierłoż, położonej w odległości 8 kilometrów od Kętrzyna. Wśród dodatkowych atutów lokalizacji warto wspomnieć o tym, że przez obiekt przechodziła linia kolejowa do Węgorzewa, a w pobliżu znajdował się w Wilamowie port lotniczy. Dawniej lotnisko to wykorzystywano jedynie w celach turystycznych, jednak po utworzeniu kwatery zmieniło swoje przeznaczenie na wojskowe. Las, w którym stanęła siedziba Hitlera był wysoki, bez przewagi konkretnego rodzaju drzew. W niedalekiej odległości od głównego kompleksu umiejscowiono pomocnicze kwatery, które stanowiły siedzibę dla pozostałych dowódców i generałów.
Jednym z problemów, który towarzyszył podczas powstania tajnej bazy była ciekawość miejscowych, choć większość z nich nie miała pojęcia o tym, co dzieje się w okolicy, a jedynie mogła się domyślać. Aby dobrze zakamuflować betonowe miasteczko, dachy i ściany budynków okładano mchami oraz w powstałych nieckach zasadzano drzewa, dzięki czemu nie wyróżniały się z lasowego krajobrazu. Widok z góry, przypominał fragment gęsto rosnącego lasu. Niewątpliwe, takie działania przyczyniły się do tego, że bunkier Hitlera we wsi Gierłoż stał się najważniejszym miejscem planowania i schronienia podczas wojny.
Do Wilczego Szańca można dostać się na dwa sposoby – podróżując samochodem lub komunikacją autobusową. Początkowo najlepiej kierować się na Kętrzyn, a następnie na wschód do Wsi Gierłoż. Po drodze powinny pojawić się drogowskazy, informujące o znajdującej się w pobliżu atrakcji turystycznej. Dojazd możliwy jest także autobusem z Kętrzyna.
Wilczy Szaniec – historia
Kwatera Hitlera w Gierłoży powstała w latach 1940-1944 podczas II Wojny Światowej, a jej główną funkcją było zapewnienie miejsca dowodzenia i bezpiecznego schronienia. Kompleks zlokalizowany został pośrodku gęstego lasu, w otoczeniu mazurskich jezior i terenu bagiennego, by w ten sposób uniemożliwić nieproszonym osobom dotarcie w tajne miejsce. Lokalizacja nie była przypadkowa, nie tylko ze względu na ułatwiający kamuflaż krajobraz, ale miejsce w pobliżu wschodniego frontu, dzięki czemu można było w łatwy sposób znaleźć się na ziemiach sowietów. Początkowo powstawały mniejsze, drewniane konstrukcje, jednak w miarę upływu czasu i rosnącego w siłę frontu, postawiono na betonową zabudowę, wzmacniając zabudowania i otaczając je zasiekami i murem. Bunkry budowane były z wytrzymałego żelbetonu, a osobisty bunkier Hitlera posiadał strop o grubości 8 metrów! Całość kompleksu była dodatkowo maskowana siatką, a przy twierdzy stawiano wieże obserwacyjne.
Poza bunkrami na Mazurach, w skład hitlerowskiej mini osady wchodziły także budynki elektrowni, ciepłowni oraz wodociągów. Nazwa kwatery Wilczy Szaniec pochodzi od monachjskiej konspiracji Hitlera, która miała miejsce podczas I Wojny Światowej, gdyż owy przywódca posługiwał się w tamtym okresie pseudonimem „woolf”, czyli „wilk”. Poza siedzibą Adolfa Hitlera, tajny kompleks służył jako miejsce pobytu jego najważniejszych działaczy, wśród których przebywali wojskowi, lekarze, kucharze, a nawet fryzjerzy, bo kto zabroni wyglądać dobrze podczas podboju świata?
Podczas rozbudowy na terenach bunkrów Hitlera przewinęło się około 20 tysięcy ludzi różnych narodowości, którzy następnie po wykonaniu swoich prac trafiali do obozów koncentracyjnych. Poza licznym planowaniem ataków oraz odbywania narad i dyskusji, w kwaterze przez czas wojny toczyło się normalne życie, warunkowane jedynie poprzez konieczność ukrywania się w zalesiach Mazur. Właśnie tu prawdopodobnie zapadła decyzja o zbombardowaniu Warszawy, które miało następnie miejsce podczas Powstawania Warszawskiego w 1944 roku. Pomimo że wśród towarzyszy Hitlera, wielu oddałoby życie za swojego przywódcę, tak wobec niepowodzenia na wschodnim froncie w 1944 roku, niektórzy z oficerów zaczęli planować zamach na życie głównego dowódcy, choć jego próba zakończyła się fiaskiem.
Nieudany zamach na Hitlera w Wilczym Szańcu
Trwająca wciąż wojna, niektóre z niepowodzeń na wschodnich frontach oraz kończące się zapasy żywności doprowadziły do powstania wśród mieszkających w siedzibie Hitlera cywilów do rezygnacji oraz powstawania oporu, wobec rządzącego wśród nich wodza. Powstała opozycyjna grupa, do której przynależeli także wyżsi oficerowie sztabowi, którzy zaczęli opracowywać strategię zamachu na głowę Hitlera. Dokonania uśmiercenia podjął się nowy pułkownik – hrabia Claus Schenk von Stauffenberg, w ramach którego postanowił dokonać następnie przewrotu w państwie, pod przykrywką wdrożenia planu „Walkiria”, który miał zostać wdrożony w życie podczas buntu przymusowych pracowników na terenie Niemiec i w pełni został uznany przez dowódcę.
Zamach 20 lipca 1994 roku został poddany próbie wykonania, a do Wilczego Szańca z zamiarem uśmiercenia Hitlera przybył Stauffenberg wraz z ze swoim adiutantem. Po wylądowaniu udał się do udostępnionego pokoju oficerów, by w tym pomieszczeniu przygotować wybuchowe ładunki. Broń, którą posiadał pułkownik cechowała dość skomplikowana metoda działania, bowiem wymagała około 10-minutowego załadowania, które następowało po odpaleniu chemicznego zapalnika. Następnie, udał się na spotkanie narady, w której zasiadali główni generałowie oraz sam Adolf Hitler. Stauffenberg umieścił ładunek w teczce, która znalazła się pod stołem obrad, w odległości około 2-3 metrów od przywódcy. Główny sprawca stojący za zamachem, po kilku minutach postanowił opuścić pomieszczenie w celu wykonania telefonicznej rozmowy, a gdy znalazł się w towarzystwie adiutanta poza gmachem, nastąpił huczny wybuch. Przekonany o pomyślności zamachu, powrócił samolotem do Berlina, jednak już tej samej nocy został skazany na śmierć, a wyrok został wykonany bez chwili zwłoki.
Zamach w Wilczym Szańcu, poza Hitlerem dotknął jeszcze 23 osoby, które łącznie z nim znajdowały się w tym czasie w pomieszczeniu. Jeden z marszałków odnalazł w zadymionym pomieszczeniu Hitlera i pomógł mu wydostać się poza kwaterę. Nie obniósł jednak poważnych obrażeń, jedynie kilku otarć oraz krwotoku, a kilka godzin po całej sytuacji był już pełen chęci odwetu i ekscytacji, zaznaczając wciąż, że wyczuwał w swoim otoczeniu zdrajców. Według ekspertów, którzy po nieudanych zamachu w Wilczym Szańcu badali pomieszczenie eksplozji, jednoznacznie stwierdzili, że od śmierci i obrażeń uchroniło ich to, że obrady odbywały się w jednym z baraków. Gdyby planowanie miało miejsce w jednym z betonowych bunkrów – wszyscy by zginęli.
Wilczy Szaniec – organizacja kwatery i podział na strefy
Budowa kwatery Wilczy Szaniec została zlecona jednemu z najlepszych inżynierów – generałowi Fritz’owi Todt, który miał pod sobą doświadczonych specjalistów, których łączył jeden cel – powstanie wytrzymałych umocnień oraz tajnych bunkrów. Prace rozpoczęły się wiosną 1941 roku, a wszystko było utajone pod pozorem powstawania chemicznych zakładów Askania. W pierwszej kolejności odpowiednio przygotowano teren, zadbano o dobre nawierzchnie dróg oraz dostęp do pobliskiego lotniska. Kolejno wśród lasu budowano bunkry, które kształtem podobne były do betonowych bloków bez okien oraz pozostałe zabudowania. Obszar był bardzo dobrze chroniony, a kompleks tajnej siedziby zajmował powierzchnię 250 hektarów wśród 800-hektarowego lasu. Wejście chronione było maskującymi siatkami oraz kolczastym drutem, a na wyznaczonym obszarze utworzono minowe pola. Na Wilczy Szaniec składały się trzy połączone kwatery bezpieczeństwa, które oddzielnie usytuowane, tworzyły spójny kompleks.
Pierwsza strefa znajdowała się na północ od kolejowych torów, a na jej terenie znajdowały się schrony najważniejszych osobników: Hitlera, Bermanna, Keitla, dr Dietricha a także główne centrum telefoniczne. Wybudowano betonowe kwatery adiutantów, lekarzy i wojskowych wydziału personalnego. Ponadto w strefie numer jeden można było liczyć na luksus, w postaci pomieszczenia sauny, herbaciarni, dwóch kasyn i grzewczej kotłowni. Wejście możliwe było za okazaniem odpowiednich dokumentów, a sprawdzani byli nawet najbardziej znani generałowie.
Druga strefa znajdowała się w południowym kierunku od trasy między Kętrzynem a Węgorzewem i była miejscem urzędowania wojsk oddziału sztabowych sił zbrojnych Wehrmachtu oraz batalionu pomocniczego. Poza pomieszczeniami dla wojsk, na terenie drugiej strefy mieściła się także centrala dalekopisowa i oficerskie kasyno, znajdujące się w nieco oddalonym budynku z 1911 roku. Wschodnia część kompleksu strefy drugiej należała do głównych wodzów wojennej marynarki i ministerstwa spraw zagranicznych, którzy posiadali tam swoje siedziby. Największym obiektem w tej strefie był schron przeciwlotniczy, dostępny dla ogólnego użytku.
W trzeciej strefie umiejscowione były budynki przeznaczone dla straży oraz bunkry, które miały służyć podczas lotniczych ataków. Swoje kwatery na terenie tej strefy posiadał także batalion pancerny. Całość kompleksu była tak zabezpieczona i ukryta, że nikt z okolicznych miejscowych oraz aliantów i sowietów nie dotarł do miejsca schronienia głównego wodza III Rzeszy.
Wilczy Szaniec – zwiedzanie
Wilczy Szaniec – miejsce dawnej kwatery Hitlera zostało udostępnione do zwiedzania na specjalnie ogrodzonym terenie nadleśnictwa Srokowo, a na miejscu można zobaczyć, jak wyglądał kompleks najważniejszych pomieszczeń i bunkrów – pierwszej oraz drugiej strefy. Mile widziane jest zwiedzanie ze zwierzakami, tylko warto pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu przed pozostałymi odwiedzającymi – podstawą jest smycz i kaganiec. Przed wejściem na teren kompleksu, należy dokonać opłaty za zwiedzanie.
Zwiedzanie Wilczego Szańca – samemu czy z przewodnikiem?
Na terenie obiektu wytyczone zostały edukacyjne szlaki, którymi można obejść wszystkie dostępne dla turystów bunkry i pomieszczenia samodzielnie, bez pośpiechu i większego problemu. Dla chętnych istnieje także opcja wynajęcia przewodnika, jednak jest ona dodatkowo płatna i wymaga wcześniejszego, indywidualnego umówienia się. Niewątpliwe, przemierzając teren z osobą, która posiada potężną historyczną wiedzę na temat powstania i działalności kompleksu, zwiedzanie tajnej kwatery może być jeszcze bardziej fascynujące.
Wilczy Szaniec – czas zwiedzania
Wilczy Szaniec znajduje się w leśnym kompleksie, do którego prowadzą różne ścieżki edukacyjne i leśne dróżki. Czas nie jest w żaden sposób ograniczony, więc na spokojnie można spacerować między poszczególnymi budynkami. W związku z tym, że jest to teren leśny – warto założyć wygodne obuwie.
Wilczy Szaniec – cennik i godziny otwarcia
Ośrodek Edukacji Historyczno-Przyrodniczej „Wilczy Szaniec” mieści się na terenie Nadleśnictwa Srokowo. Wejście na teren atrakcji możliwe jest przez cały rok, od 08:00 do 20:00 – bez względu na dzień tygodnia.
Wilczy Szaniec bilety:
- Bilet wstępu normalny – 15 złotych
- Bilet wstępu ulgowy (uczniowie i studenci do 26 roku życia) – 10 złotych
- Dzieci do 6 lat – wstęp bezpłatny
Dodatkowym opłatom podlega parking przy obiekcie, a dla chętnych istnieje także możliwość noclegu w pokojach, camperach lub na namiotowych polach.
