Miasto Mieszka I i Bolesława Chrobrego z pewnością jest Ci znane z lekcji historii, a może nawet szkolnych wycieczek. To pierwsza stolica, w której swój początek ma naród polski. Jednak to nie koniec, ponieważ Gniezno nie jest związane tylko z przeszłością, a od 1000 lat zapisuje się na kartach historii. Jeśli interesuje Cię to, co warto zobaczyć w Gnieźnie, sprawdź poniższy artykuł.
Gniezno – historia pierwszej stolicy Polski
Historia Gniezna rozpoczyna się jeszcze zanim miasto stało się stolicą nowo powstającego państwa – Polski. Zgodnie z legendą o Lechu, Czechu i Rusie, pierwszy z nich, gdy dotarł w okolice dzisiejszego Gniezna, postanowił właśnie w tym miejscu utworzyć swój gród i z czasem założyć państwo. Prawdopodobnie, gdy Lech dotarł na Wielkopolskę, zastał już istniejące zabudowania. Okazuje się, że Gniezno, zanim stało się ośrodkiem chrześcijaństwa, było także miejscem pogańskiego kultu – znajdowała się tutaj świątynia, w której według podań poza obrządkami, dokonywano wyboru przywódców nowego plemienia.
Skąd taka nazwa?
Pierwsze wzmianki o miejscowości znajdziesz w kronikach z 1012 roku, gdzie wskazuje się, że Gniezno oznacza gniazdo. Mimo to etymologia słowa nie jest jednoznaczna – za jedno źródło uznaje się legendę o powstaniu państwa polskiego: gdy Lech, podróżując, ujrzał pewną piękną krainę, zdecydował w tym miejscu rozbić namioty i „zbudować gniazdo”. To miałaby oznaczać również nazwa miasta Gniezno.
Sceptycy tej teorii skłaniają się ku temu, że nazwa pierwszej stolicy Polski pochodzi od nazwy jeziora. Prawdopodobnie ponad 1000 lat temu zalewy Jelonek, Świętokrzyskie i Winiary stanowiły jeden, okalający gród zbiornik wodny – Gniezno. To od niego miałaby pochodzić nazwa miasta, a za potwierdzenie tej teorii służy wykonana w 1887 roku mapa. Zaznaczono na niej jezioro oraz zauważalne zmiany terenu w miejscu istniejącego dawniej zalewu.
Top 10 atrakcji w Gnieźnie
Gniezno jest pełne atrakcji turystycznych. To idealne miejsce do odkrycia w trakcie weekendowego wyjazdu lub dłuższego pobytu. Warto mieć na uwadze, że sporo muzeów, wystaw i zabytków w Gnieźnie jest powiązanych z historią – jeśli nie całego państwa polskiego, to chociażby transportu, rzemiosła czy samego miasta. Znajdziesz tu warte odwiedzenia świątynie, które poza wydźwiękiem religijnym, nawiązują do burzliwej historii Polski. Jeśli jesteś fanem kolei, także znajdziesz coś dla siebie. Spacerowicze również nie będą zawiedzeni.
Katedra gnieźnieńska
Sanktuarium świętego Wojciecha to obiekt, pierwotnie wybudowany za Mieszka I, który w wyniku zniszczeń przeszedł kilka transformacji. Dziś możesz podziwiać katedrę w stylu gotyckim, stworzoną i odnowioną z inicjatywy biskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego w 1342 roku. W przeszłości była miejscem koronacji pierwszych pięciu królów Polski, rozpoczynając od Bolesława Chrobrego, a kończąc na Wacławie II.
Odwiedzając archikatedrę, warto wybrać się na wieżę widokową, zobaczyć drzwi gnieźnieńskie, a także zejść w podziemia budynku, w których odkryto relikty katedry wybudowanej jeszcze za Mieszka I.
Zwróć uwagę na dzwony katedry w Gnieźnie – jest ich aż osiem; jeden z nich jest jednym z nielicznych w stylu gotyckim na terenie Polski, który zachował się do dziś.
Podobnie jak wizyta w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, wyżej wymienione atrakcje są odpłatne (do katedry wejdziesz za darmo), ale kupując karnet na wszystkie atrakcje, zapłacisz za nie mniej.
Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej
Powstało w 1991 roku, dołączając do kompleksu budynków sakralno-historycznych na wzgórzu Lecha. Znajdziesz tu eksponaty ze skarbca katedralnego, który obok wawelskiego i jasnogórskiego gromadzi najcenniejsze zabytki sztuki sakralnej, szczególnie z okresu romańskiego i gotyckiego. Są to między innymi: Kielich królewski, Kielich św. Wojciecha, a także relikty św. Urszuli, św. Barbary i św. Gereona. Ponadto kolekcja muzeum obejmuje ponad 70 innych eksponatów z okresu między X a XVIII wiekiem, do których zaliczają się rzeźby sakralne, portrety trumienne, medale, monety, a także pamiątki po ostatnich prymasach Polski.
Drzwi gnieźnieńskie
Znajdziesz je przy południowej wieży katedry. Zostały wykonane przy budowli romańskiej, później przeniesiono je do katedry Skotnickiego. Niektóre źródła podają, że inicjatorem Porta regia był książę Mieszko II Stary. Drzwi przedstawiają życiorys św. Wojciecha i są podzielone na 18 sekcji, które odpowiadają ważniejszym wydarzeniom i etapom życia biskupa. Twórcy płaskorzeźby pozostają nieznani, a obrazy powstały poprzez odlew metodą wosku traconego.
Parowozownia
Parowozownia w Gnieźnie to jeden z największych tego typu obiektów w Polsce, który obsługiwał ruch kolejowy jeszcze na początku XXI wieku. W pierwszej chwili może wydać Ci się opuszczony, ale spokojnie – Gnieźnieńskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei ciągle pracuje nad renowacją parowozowni, tak, aby przywrócić ją do świetności.
Możesz ją zwiedzić z przewodnikiem, który zagłębi nas w szczegóły pracy na kolei. Dowiesz się, w jaki sposób dbano o parowozy, jak je remontowano i tankowano. W ramach atrakcji będziesz mógł zobaczyć działanie obrotnicy, która umożliwiała rotację wagonu o 180 stopni.
Na jednej z hal udostępnionej do zwiedzania będziesz dostępna jest ekspozycja poświęcona Gnieźnieńskiemu węzłowi kolejowemu, a także jeden z pierwszych pozyskanych eksponatów – lokomotywa manewrowa 409. Najnowsze nabytki parowozowni to dwa wózki motorowe.
Szczególnie warto odwiedzić to miejsce w czasie organizowanych Dni Pary – w trakcie wydarzenia odbywają się koncerty, spektakle, pokazy filmowe, wykłady, a także przejazdy pociągami specjalnymi.
Stare Miasto w Gnieźnie
Dzielnica Gniezna, założona w X wieku. Została utworzona z połączenia dwóch osad – Wzgórza Lecha i Wzgórza Panieńskiego, na którym obecnie mieści się rynek miasta. Początkowo znajdował się on poza murami miejskimi. Ciekawi dawnej infrastruktury mogą zobaczyć na ulicy Tumskiej dawny rozkład obwarowań, wyróżniający się innym kolorem kostki brukowej.
Rynek w Gnieźnie znany dziś zaczął kształtować się po 1819 roku, w którym doszczętnie spłonął, a na jego ruinach wzniesiono kamienice. Budynki powstawały w różnych okresach, dlatego centrum nie jest jednolite architektonicznie. Niektóre z obiektów są wyjątkowo ozdobne – wyposażone w gzymsy, balkony i dekoracyjne fryzy. Znajdując się w centrum, warto odwiedzić, chociażby Kościół św. Trójcy, Jana Chrzciciela (uznawany za najstarszą świątynię miasta), św. Wawrzyńca, Michała Archanioła oraz Kościół Najświętszej Maryi Panny, królowej Polski. Ostatni powstał w XIX wieku, a pierwotnie był świątynią protestancką.
Park Piastowski
Jeśli marzy Ci się chwila odpoczynku na łonie natury, odwiedź Park Piastowski. Położony na zachód od rynku skwer przy Jeziorze Jelonek ma wiele urokliwych alejek oraz pomniki postaci i upamiętniające wydarzenia historyczne.
To także przedsmak tego, co kryje w sobie Pojezierze Gnieźnieńskie – może wypoczynek wśród jezior będzie kolejnym celem Twojej podróży? Ciekawostką jest, że na brzegu jeziora możesz dostrzec niektóre obiekty architektoniczne Gniezna, np. Archikatedrę Gnieźnieńską.
Muzeum Początków Państwa Polskiego
Muzeum powstało w latach 50. XX wieku i jest związane z prowadzonymi w tym czasie pracami archeologicznymi. Ich celem było znalezienie źródeł dotyczących państwa polskiego i jego pierwszej stolicy. Wystawy stałe ukazują między innymi: kolekcję obrazów związaną z pierwszą dynastią polskich królów, przykłady sztuki romańskiej w Polsce, słowiańskie motywy w sztuce, zbiór ceramiki gnieźnieńskiej oraz historię pierwszej stolicy. Muzeum oferuje także wystawy tymczasowe, o których wszelkie informacje znajdziesz na stronie internetowej instytucji.
Szlak Traktatu Królewskiego – króle i króliki
Od 2018 roku Gniezno możesz zwiedzać stworzonym z inicjatywy Urzędu Miasta szlakiem, który ma być ułatwieniem dla turystów. Jest to część projektu finansowego środkami z Unii Europejskiej, który ma na celu rozwój, promowanie i ochronę Szlaku Piastowskiego. Na trasie znajdziesz rzeźby królów, legend, makiety z brązu, tablice informacyjne oraz rzeźby królików. Te ostatnie, stworzone głównie z myślą o najmłodszych, sprawią, że cała wycieczka traktem stanie się jeszcze bardziej intrygująca i ciekawa.
Z pomocą aplikacji Królika GOń sprawniej odnajdziesz wszystkie rzeźby, a gdy będziesz się zbliżać do figurek uszatych stworzeń, aplikacja doda ci punkty oraz wyświetli dodatkowe informacje o miejscu, w którym się znajdujesz. Każdy królik jest związany z inną historią, która dotyczy Gniezna. Możesz to już zauważyć po ich wyglądzie – stworzenia wyglądają jak wyciągnięte z baśni; zadbano o szczegóły, tworząc odlewane rzeźby. Na traktacie będziesz mieć szanse spotkać królika Medyka, Hokeistę, Skrybę czy Napoleona, a każdy z nich związany jest z unikalną historią.
Zamek na Wzgórzu Lecha
Zamek owiany jest tajemnicą i ciężko powiedzieć cokolwiek na jego temat, ponieważ… fizycznie nie znajdziesz go na mapie Gniezna. Budynek znajdował się w północnej części wzgórza, w miejscu Muzeum i Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Silnie związanym z zamkiem z pewnością był Władysław Odonic – książę zasłużony dla regionu. Za jego życia zamek w Gnieźnie pełnił również funkcję obronną państwa. Około XIV wieku prawdopodobnie został przeprowadzony doraźny remont budynku, jednak swoje właściwości obronne utracił dopiero w XV wieku na rzecz instytucji kościoła.
Mury zamku posłużyły do stworzenia szkoły dla wikariuszy gnieźnieńskich, która istniała jeszcze w XVI wieku. Na temat zamku wszelkie źródła milczą kolejne 300 lat. Dowodem na jego istnienie są fragmenty baszty łuskowej na Wzgórzu Lecha, które znajdują się pod ziemią przy ul. św. Wojciecha.
Tomasz Sawicki, zastępca dyrektora Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie twierdzi, że jedynie znalezienie źródeł pisanych mogłoby przybliżyć historię zamku, ponieważ, najprawdopodobniej został on rozebrany na poczet innych, tworzonych budowli.
Szlaki w Gnieźnie
Miasto ma niezwykle rozbudowaną infrastrukturę stworzoną z myślą o pieszych i rowerzystach. Kolarze z pewnością będą zachwyceni ponad 300 kilometrami tras rowerowych, podzielonych na kilka mniejszych pętli po około 50 kilometrów.
Dla pieszych zostały zaplanowane cztery trasy z cyklu „Spacerem po Gnieźnie”. Szlaki mają na celu zapoznać turystów z miastem, a także zaciekawić historią i kulturą. Po drodze możesz napotkać sylwetki ważnych postaci, niekoniecznie znanych szerszemu gronu.
Kolejną ciekawą trasą jest droga św. Jakuba; fragment trasy jednego z 12 apostołów odkryto w 2007 roku. Według Lokalnej Organizacji Turystycznej „Szlak Piastowski” trasa, którą apostoł wędrował do Hiszpanii, przebiega z Mogilna do Gniezna, przez Trzemeszno i Niechanowo.
W Centrum Informacji Turystycznej znajdziesz wszystkie potrzebne informacje oraz mapy i biuletyny nie tylko dotyczące szlaków. Jeśli nurtują cię pytania dotyczące Szlaku Piastowskiego, odpowiedzi z pewnością warto szukać właśnie tutaj.
Ciekawostki o Gnieźnie
- Pierwsze ślady osadnictwa na terenie miasta są datowane na erę paleolitu, czyli około 8-10 tys. lat p.n.e. Już wtedy ludzie decydowali się na osiedlenie w tym regionie, najprawdopodobniej z przyczyn klimatycznych – okres wegetacyjny trwa tu najdłużej, w porównaniu z resztą Polski, co sprzyja uprawom.
- Podobnie jak Rzym, Gniezno mieści się na siedmiu wzgórzach: Lecha, Panieńskim, wzgórzu zwanym Zajezierzem, wzgórzu Świętokrzyskim, Krzyżackim, wzgórzu o nazwie Cierpięgi i wzgórzu Zbarskim.
- Miasto było stolicą Polski przez 99 lat. W 1039 roku przeniesiono ją do Krakowa.
- W Gnieźnie wydawano pierwszą polską gazetę – Lech Gazeta Gnieźnieńska. Działała od 1895 roku do 1 września 1939. Ukazywała się od wtorku do niedzieli. Jej tematyka w głównej mierze dotyczyła tematów politycznych.
- Co kilka lat w Gnieźnie odbywają się zjazdy gnieźnieńskie. Wydarzenie jest pamiątką po zjeździe w 1000 roku i ma służyć jako miejsce dialogu pomiędzy różnymi kulturami oraz odmiennymi spojrzeniami. Dają możliwość szerzenia wiedzy o Gnieźnie i historii Polski. Na zjazdy zapraszani są działacze religijni, przedstawiciele duchowieństwa, a także politycy.
- Park Trzech Kultur, jeden z gnieźnieńskich parków, został założony na miejscu dawnego cmentarza ewangelickiego dla Polaków, Niemców i Żydów. Z tablic informacyjnych w parku, możesz dowiedzieć się więcej o historii tego miejsca.
Informacje praktyczne – jak dojechać, gdzie zaparkować?
Dojazd do Gniezna nie powinien sprawić większych problemów. Miasto dysponuje wieloma połączeniami kolejowymi z innymi miastami jak np. Katowice, Wrocław, Poznań czy Gdynia.
Na dworcu autobusowym (ul. Pocztowa), naprzeciwko stacji kolejowej, również znajdziesz połączenia takich przewoźników jak FlixBus, Sindbad, PKS Gniezno, MB Bus.
Dla zmotoryzowanych najwygodniejszą trasą może okazać się autostrada A2, prowadząca praktycznie pod samo Gniezno.
Miasto zostało podzielone na trzy strefy płatności za parkowanie, które obowiązują od poniedziałku do piątku. Szczegółowe informacje, dotyczące sposobu płatności oraz obowiązywania stref znajdziesz na stronie Urzędu Miejskiego. Co więcej, Gniezno posiada wyznaczone bezpłatne parkingi, jednak trzeba być ostrożnym – takie miejsca zazwyczaj nie są strzeżone.
Baza noclegowa w Gnieźnie jest dobrze rozwinięta – oferty są dostosowane do różnych turystów. Możesz nocować w kwaterze prywatnej, pokojach gościnnych, lub hotelu znajdującym się w XIX-wiecznej kamienicy.
Po wszelkie informacje o Gnieźnie możesz się wybrać do Powiatowego Centrum Informacji Turystycznej, otwartego od poniedziałku do piątku w godz. 9:00-17:00 (ul. Bolesława Chrobrego 40/41). Z biurem możesz się skontaktować także telefonicznie, jeśli chcesz się czegoś dowiedzieć, zanim odwiedzisz pierwszą stolicę Polski.
Gniezno to miasto przesiąknięte historią i tradycjami, którymi chętnie dzieli się w muzeach, na wystawach i lokalnych szlakach. Wiele inicjatyw pozwoliło na rozwój i poznawanie jego przeszłości w bardzo interaktywny sposób, inny niż wyłącznie zwiedzanie kolejnych miejsc z przewodnikiem. Przyjedź i przekonaj się, jakie atrakcje w Gnieźnie wymagają jeszcze odkrycia i dlaczego warto zatrzymać się w nim na dłużej.
