Twierdza Grudziądz jest systemem fortów na terenie Grudziądza i okolicznych miejscowości. Jest ciekawym przypadkiem militarnego kompleksu z przełomu XVIII i XIX wieku, zachowanym w praktycznie idealnym stanie, odrestaurowanym po wojnie. Jest największą fortyfikacją tego typu w Europie. Zważając na jej wartość kulturową i historyczną, może być niezwykle ciekawym celem podróży i zwiedzania na wakacyjny, weekendowy wyjazd.
Historia fortów
Spis treści
Twierdza w Grudziądzu swoją historią sięga do I rozbioru polskiego, kiedy to na żądanie pruskiego króla, Fryderyka II została zbudowana w latach 1776-1786. Zarządzenie związane z budową fortecy miało za zadanie ugruntowanie panowania prusaków i oficjalne zajęcie polskiego terytorium. Wybór terenu był nieprzypadkowy, wynikał z przeprawy przez Wisłę oraz korzystnego, strategicznego położenia dla przyszłej cytadeli. Końcowa faza budowy twierdzy zbiegła się z wydarzeniami śmierci Fryderyka II, który prawdopodobnie osobiście brał udział w projektowaniu i nadzorowaniu całego procesu budowlanego. Cena budowy przekroczyła trzykrotnie przewidywany budżet w związku z wysokim poziomem wykorzystanych materiałów budowlanych. Pomimo oficjalnych danych o zakończeniu budowy w roku 1786, cytadela została rozbudowana przez prusaków w roku 1788. Podjęto się prac mających na celu ochronę i wzmocnienie obrony kompleksu od strony miasta, a konkretniej zostało wybudowane Dzieło Rogowe. Prace zostały zakończone w roku 1789.
Grudziądzka cytadela została po raz pierwszy przetestowana na polu bitwy w roku 1807 podczas oblężenia przez wojsko napoleońskie. Atak na twierdzę trwał prawie rok, ale blokada wraz z oblężeniem aż 313 dni. Twierdza posiadała wojsko liczące około 5000 żołnierzy, z których aż połowa zginęła z różnych przyczyn, oprócz strat poniesionych na polu walki, wliczane są również zgony z przyczyn chorobowych i tym podobnych. Po owych wydarzeniach forteca utraciła swoje znaczenie militarne w roku 1815, a w roku 1872 oficjalnie zostały jej odebrane przez władze pruskie uprawnienia militarne. Uprawnienia te odzyskała dopiero w roku 1879, kiedy rozpoczęto budowę mostu drogowo-kolejowego poprowadzonego przez Wisłę.
Zobacz także: Grudziądz atrakcje – co ciekawego warto tam zobaczyć?
Na mocy traktatu wersalskiego, w roku 1920 miasto wraz z całą budowlą, wróciły w posiadanie Polski, a następnie rozpoczęto rozbudowę infrastruktury militarnej miasta. Doprowadziło to do uzyskania tytułu garnizonu przez grudziądzką cytadelę. Przed II wojną światową twierdza została przygotowana do potencjalnego oblężenia, w wyniku czego z północnej części miasta zostały wybudowane schrony. Podczas wojny służyła do obrony dolnej części Wisły. Po wojnie ze względu na duże zniszczenia, cytadela została odrestaurowana na poniekąd swój pierwowzór. Po wojnie została zapomniana na parę lat, w roku 1951 została przejęta przez Ludowe Wojsko Polskie. Aktualnie podlega 13. Wojskowemu Oddziałowi Gospodarczemu i jest udostępniona do zwiedzania ze względu na swoją wysoką wartość kulturową, jednak w związku z wybuchem pandemii tymczasowo wstęp na teren twierdzy został uniemożliwiony.
Zwiedzanie twierdzy
Pomimo aktualnych ograniczeń związanych ze zwiedzaniem cytadeli, w normalnych warunkach jest ona udostępniona przez Wojsko Polskie planowo trzy razy do roku, bądź po wcześniejszym uzyskaniu zgody na dodatkowy termin. Zwiedzanie jest jednak możliwe jedynie z przewodnikiem w zorganizowanych grupach i jest ono bezpłatne. Odwiedzenie twierdzy będzie świetnym dopełnieniem do ogólnej wycieczki po Grudziądzu. Wśród grudziądzkich atrakcji znaleźć możemy również muzea, spacer po starówce, trasy spacerowe oraz rowerowe, jak i również spływ kajakowy.
Trasy autorskie
Ze względu na konieczność obecności przewodnika podczas oprowadzania po twierdzy Grudziądz, zaproponowana jest trasa autorska ustalona przez miejscowych przewodników. Obejmuje ona punkty takie jak: Cytadela Twierdzy Grudziądz, Fort Parski, Schron Łączności, Bateria Północna, Szaniec Heski, Fortyfikacje linii Osy, Fort Tarpno, Fort Dąb, Bateria kolejowa, Fort Mała Księża Góra, Bateria Półpancerna, Fort Gać, Fort Las Miejski, Rów Przeciwpancerny 44’, Fort Strzemięcin, Bateria Wieżyczek „Fahrpanzer”, Most na Wiśle, Stare Miasto.
Standardowym wariantem jest zwiedzanie jedynie cytadeli, które zająć może około 4 godzin. Wliczony jest również przejazd obok konkretnych, odgórnie narzuconych punktów.
Kolejnym wariantem jest zwiedzanie Cytadeli, przejazd obok wyznaczonych punktów oraz dodatkowe zwiedzanie Schronu Łączności, Baterii Kolejowej, Fortu Las Miejski, Baterii Wieżyczek „Fahrpanzer” oraz Starego Miasta. Całość zająć może około 8 godzin, wliczając 2 godziny zwiedzania Starego Miasta. Ostatni wariant podzielony jest na dwa dni, w pierwszy dzień zwiedzanie zajmuje około 7 godzin, w drugi 5 godzin. Oprócz wyżej wspomnianych punktów, trasa obejmuje również zwiedzanie Baterii Północnej, Fortu Wielka Księża Góra, Fortu Las Miejski oraz Rowu Przeciwpancernego 44’. Do każdego wariantu doliczana jest również godzinna przerwa obiadowa. Możliwe jest zmodyfikowania trasy, według własnego pomysłu, po wcześniejszym uzgodnieniu tego z przewodnikiem.
Zobacz także: Bydgoszcz na weekend? Jakie są największe atrakcje tego miasta?
Szlak po fortyfikacjach
W roku 2007 otwarto rowerowe oraz piesze trasy turystyczne prowadzące przez Fort Strzemięcin, schron IR9, Fort Lasek Miejski, Baterię Półpancerną Leśny Dwór, Księże Górny, schron przy ulicy Kasztanowej, Fort Tarpno, Świerkocin, Nową Wieś oraz Parski. Koniec trasy oznaczony jest w samej Cytadeli przy Dziele Rogowym. W 2007 roku został zorganizowany pierwszy rajd rowerowy promujące otwarcie szlaku. Od tego czasu co roku organizowane jest takie wydarzenie, ogólnodostępne dla wszystkich chętnych. Ostatni rajd odbył się 23 maja 2021 roku. Obejmował punkty takie jak Dzieło Rogowe Cytadeli, Fort Tarpno, Fort Dąb, Fort Lasek Miejski.
Informacje praktyczne – dojazd i ceny biletów
Tak jak zostało powyżej wspomniane, zwiedzanie samego fortu w określonych terminach jest bezpłatne, jednak ceny wariantów od pierwszego do trzeciego wynoszą następująco 300, 500 i 800 złotych, za wariant trzeci jest to 450 złotych za dzień pierwszy i 350 złotych za dzień drugi.
Twierdza znajduje się około 4 kilometrów w odległości od Dworca Kolejowego. Pieszo podróż może zabrać około 50 minut, jednak istnieje również możliwość przejazdu komunikacją miejską, zająć to może od 20 do 40 minut.
Jeśli zdecydujemy się na odwiedzenie Twierdzy Grudziądz, zdecydowanie powinniśmy zastanowić się nad odwiedzeniem kilku dodatkowych miejsc, nie licząc samej Cytadeli, i zapoznaniem się głębiej z wartościową historią owego miejsca. Okoliczne miejscowości, jak i sam Grudziądz z pewnością zapewnią nam wiele atrakcji.
