Jerozolima – miasto łączące w sobie nowoczesność z tradycją stało się coraz częstszym kierunkiem podróży turystów i pielgrzymów z całego świata. Wybór ten ma proste uzasadnienie, gdyż miejsce to jest niesamowicie bogate pod względem kulturowym i religijnym – łączy w sobie tradycje ważne dla chrześcijan, Żydów i muzułmanów, a także stanowi gratkę dla miłośników historii i antropologii.
Historia Jerozolimy w skrócie
Nazwa stolicy Izraela wywodzi się prawdopodobnie od słowa „szalom”, które oznacza miasto pokoju. Historia Jerozolimy dowodzi, że niestety nie można tego połączyć z historyczną prawdą. Założenie miasta Jerozolimy datuje się na około 3000 lat p.n.e. Według starego testamentu zostało zdobyte przez króla Dawida, który uczynił je stolicą państwa, a jego syn Salomon wybudował na tej ziemi pierwszą świątynię, przyczyniając się do uczynienia z tego miasta głównego miejsca religijnego kultu, centrum politycznego i gospodarczego całego kraju.
Czas rządów potomka Dawida szybko minął a Jerozolimę podbił w 597r p.n.e władca Babilonii. Okres ten nazwano niewolą babilońskiego Narodu Wybranego. Autonomię pomógł przywrócić król Persji, zezwalając Żydom na powrót do miasta i jego odbudowę. Na przestrzeni lat Jerozolima zmieniała swoich zwierzchników i tak w 63r. znalazła się pod władzami Rzymian, a czasy te przyniosły pierwszą wojnę żydowsko-rzymską wygraną po ich stronie. Wojna ta przyczyniła się do powstania wielu zniszczeń, szczególnie wielu jerozolimskich świątyń. Przez kolejne 600 lat trwały nad tym terenem rządy Bizancjum do 638r., w którym przez zdobycie miasta władzę przejęli Arabowie, a ich władca podpisał traktat z chrześcijańskim patriarchą, zapewniający ochronę chrześcijańskich pamiątek, miejsc oraz wyznawców.
W czasie muzułmańskich rządów miasto często zmieniało swoich władców i podlegało okupacjom. Chrześcijanie czuli zagrożenie wynikające z muzułmańskiej strony. Walka z Islamem rozpoczęła się na słowa papieża Urbana II. Przez okres dwóch stuleci Europejczycy ruszyli w siedem krucjat, w celu odbicia Jerozolimy, co przyniosło oczekiwany skutek podczas pierwszej z wypraw krzyżowych. W 1244r. trwający konflikt zakończył się, a wojnę wygrali muzułmanie. XII i XIV wiek przyniósł powstanie Imperium Osmańskiego, które podbiło Egipt, Palestynę i Syrię w 1517r., a niemal dwadzieścia lat później Jerozolima znalazła się pod osmańskimi rządami. Czasy te zaowocowały rozkwitem miasta.
W 1917r. w związku z wygraniem wojny angielsko tureckiej po stronie Brytyjczyków, również Jerozolima stała się podporządkowana temu krajowi. Po zakończeniu II wojny światowej ONZ przyczynił się do podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie, a zaraz po przyjęciu tej decyzji w 1948r. rozpoczęła się kolejna wojna izraelsko-arabska, po której Jerozolima ponownie stała się miasteczkiem oddzielonym od świata. Historia zmienia się w 1967r., gdy miasto zostaje wyzwolone przez Izrael i jednoczy Żydów, muzułmanów i chrześcijan, którzy mogą swobodnie przemieszczać się po całym jego terenie. Od tego roku też wszystkie święte miejsca objęte są ustawą gwarantującą pełny dostęp do korzystania z ich kultu. Pojednanie było kluczowe dla rozwoju miasta, w którym zaczęto odbudowywać zniszczoną infrastrukturę. Oddało także wolność wiary wszystkim jego mieszkańcom, której brakowało za panowania poprzednich imperiów. Obecnie Jerozolima dzieli się, ale wyłącznie na dzielnice. Wyróżnia się część muzułmańską, chrześcijańską, żydowską oraz ormiańską.
Jerozolima – religia
Jerozolima nazywana jest miastem trzech religii – judaizmu, islamu i chrześcijaństwa. W mieście tym swój początek rozpoczyna wiara chrześcijańska, bowiem tutaj właśnie wydano Jezusa na śmierć, a trzy dni później nastąpiło zmartwychwstanie. Wszelkie przesłanki dotyczące tej religii wywodzą się właśnie z tego miejsca i stąd wyruszali w świat kolejni głosiciele Ewangelii. Często zamiennie używa się słów „Arab” i „muzułmanin”, jednak prawdą jest, że miasto to w mniejszości zamieszkują Arabowie, będący wyznawcami Chrystusa. Żydzi w tym świętym mieście także posiadają boskie miejsce kultu swojej religii i jest to pozostałość po świątyni wybudowanej za czasów Salomona, na wzgórzu w Jerozolimie, nazywanym przez Żydów mieszkaniem boga. Przez lata historycznych podbojów budowla ta została niejednokrotnie zniszczona, a następnie odbudowywana jednak ostatecznie po rzymskim zwycięstwie pozostały po niej jedynie zgliszcza. Dla muzułmanów Jerozolima jest ważna, bo właśnie tu przybył Mahomet, który następnie został w tym miejscu wniebowzięty. Muzułmańskimi miejscami kultu są liczne meczety, a miasto Jerozolima jest jednym z trzech najważniejszych miejsc kultu tej wiary. Wszystkie religie opierają się na wierze monoteistycznej, czyli wierzeniu w jednego boga.
Wycieczka do Jerozolimy
Wybierając się w podróż do Izraela, najlepiej skorzystać z transportu lotniczego, gdyż zdecydowanie będzie to najwygodniejsza forma przemieszczenia się. Możliwe jest również podróżowanie drogą lądową lub morską. Polscy obywatele nie potrzebują wizy, by bezproblemowo przekroczyć granice państwa w celach turystycznych – wystarczy pozwolenie, otrzymywane na lotnisku lub przejściu granicznym. Niezbędnym dokumentem jest paszport, a podczas wjazdu oraz powrotu zostanie przeprowadzona rozmowa przez odpowiednie służby, ustalająca charakter pobytu. Przyda się trochę pieniędzy w walucie szekli izraelskich (NIS), których kurs zbliżony jest do polskiej złotówki. Z lotniska w Tel-awiwie do Jerozolimy można wybrać się, korzystając z miejskich przewoźników, a koszt takiego przejazdu wyniesie około 20 NIS. Istnieje także wiele połączeń kolejowych, jednak warto wiedzieć, że w czasie szabatu transport publiczny zostaje znacznie ograniczony. Standardy noclegów w Jerozolimie odpowiadają standardom europejskim, ale latem często podnoszone są koszty wynajmu kwater. Należy mieć ze sobą także odpowiedni strój, gdyż w tym świętym miejscu należy przestrzegać odpowiednich zasad ubioru, co szczególnie dotyczy kobiet. Nie powinny mieć odsłoniętych kolan i ramion, a w niektórych ortodoksyjnych dzielnicach należy zasłonić także całe nogi i włosy. Przy wejściach do wielu miejsc kultu, jak np. ściana płaczu jest możliwość wypożyczenia kobiecej chusty lub czapki – jarmułki dla mężczyzn. W związku ze zmianą miejsca i panującymi warunkami warto przestrzegać zasad odpowiedniej higieny i pić wodę butelkowaną.
Izrael: Jerozolima a bezpieczeństwo
Czy wycieczka do Jerozolimy jest bezpieczna? Nie ma przesłanek, mówiących o tym, że przybywających tutaj turystów czeka niebezpieczeństwo związane z pobytem. Izrael to dość bezpieczny i dobrze rozwinięty kraj. Wojsko pilnuje granic państwa oraz okolic miejsc religijnego kultu, a podczas przekroczenia granic obowiązują dokładne kontrole. Przestępczość, w porównaniu do innych europejskich miast jest na bardzo niskim poziomie, ale – tak jak wszędzie należy uważać na kieszonkowców. Przecierając turystyczne szlaki, w celu zwiedzania Jerozolimy nic nie powinno zakłócić naszego bezpieczeństwa i spokoju.
Temperatura w Jerozolimie
W Jerozolimie panuje różnorodny klimat, miasto położone jest około 600m n.p.m., co sprawia, że pogoda nieraz może zaskoczyć niejednego zwiedzającego. Obecny jest tu śródziemnomorski klimat. W Jerozolimie temperatura latem sięga nawet 35 stopni Celsjusza – jest tu ciepło przez bardzo długi czas, a deszcz praktycznie nie występuje. Sytuacja zmienia się zimą, która przebiega łagodnie, ale ze znacznie częstszymi opadami. Najlepszą porą roku na zaplanowanie wycieczki do Jerozolimy jest późna wiosna lub wczesna jesień – podczas tych miesięcy temperatury są mniej uciążliwe i podobne do występujących w czasie polskiego lata.
Kiedy jechać do Jerozolimy?
Jerozolima jest przyjazna wycieczkom o każdej porze roku. Najlepszym terminem na zwiedzanie świętego miasta jest zdecydowanie kwiecień, maj, wrzesień i październik, gdyż w tych miesiącach pogoda jest ciepła i słoneczna, ale nie ma upałów. Planując wyjazd, warto wybrać inną datą niż przypadająca na okres świąt Wielkiej nocy oraz Bożego narodzenia, podczas których ruch jest bardziej wzmożony niż zazwyczaj. W środku lata także można spodziewać się większej liczby turystów z całego świata, ze względu na okres wakacyjny. Przed planowanym urlopem warto zapoznać się także z terminami świąt obchodzonych przez zamieszkujących to miasto wyznawców, ponieważ świętowanie niektórych z nich wiąże się z pewnymi utrudnieniami.
Szabat
Odwiedzając Jerozolimę w czasie trwania szabatu można napotkać wiele niedogodności. Czym jest szabat? Według wyznawców Judaizmu jest to święty dzień wypoczynku, przypadający na siódmy dzień tygodnia, stanowiący upamiętnienie powstania świata. Obchodzony jest przez wszystkich Żydów i stanowi nieodłączny element ich codzienności, bowiem rozpoczyna się z zachodem słońca każdego piątku i kończy się około godzinę po zachodzie słońca kolejnego dnia. Wśród Żydów często już w piątkowe popołudnie można usłyszeć pozdrowienie „szalom szabat”! Czas ten przeznaczony jest głównie na modlitwę oraz wspólne, rodzinne spożywanie dziękczynnych posiłków. W czasie szabatu obowiązują zakazy wykonywania prac codziennych, tyczące się między innymi prac domowych, rolnych i manualnych. Przez całą dobę ograniczeniu lub całkowitym zamknięciu podlegają punkty gastronomiczne i sklepy, a z ruchu ulicznego zostaje wyłączona komunikacja miejska. W okolicy miejscowości turystycznych często można jednak spotkać kursujących przewoźników. Należy jednak pamiętać, że ograniczony będzie także dojazd do lotniska.
Ramadan
Ramadan w kalendarzu muzułmańskim jest dziewiątym miesiącem roku, który rozpoczyna nów księżyca. Według wiary muzułmańskiej tego miesiąca ludowi poprzez Mahometa zesłano Koran – świętą księgę, a wyznawcom nakazano przestrzeganie postu. Jest to okres pokuty i rozgrzeszenia, który ma zapewnić duchowe umocnienie w wierze i moralnej sile. Zgodnie ze spełnianiem wytycznych postu należy powstrzymać się od jedzenia, picia oraz współżycia seksualnego. Nie dotyczy to osób chorych i kobiet ciężarnych. Jest to czas odnowy i modlitwy. Zwiedzanie Jerozolimy przypadające w czasie tego miesiąca może być znacznie utrudnione – na ulicach podczas wspólnych modlitw gromadzą się tłumy wiernych. Dodatkowo mogą być zamknięte islamskie meczety: Kopuła na Skale i Al-Aksa, liczne sklepy oraz muzea.
Stolica Izraela – atrakcje. Zwiedzanie Jerozolimy
Jerozolima jest miastem przepełnionym historią i tradycją, posiadającym wiele unikalnych zabytków i ciekawych miejsc idealnych na piesze wędrówki. Do głównych atrakcji związanych z charakterem tego miejsca, należą świątynie oraz świeckie budowle. Przy okazji wizyty w Jerozolimie celem wycieczki niewątpliwie powinno być zwiedzanie starego miasta, łączącego elementy starego i nowego budownictwa. Infrastruktura stale się rozbudowuje, a granice miasta poszerzają. Czas zgłębić tajniki Jerozolimy i poczuć klimat tego miejsca.
Góra Oliwna – Jerozolima
Jerozolima położona jest między Jerozolimskimi Wzgórzami, z których najbardziej popularnym wzniesieniem jest Góra Oliwna. To miejsce ważne dla Chrześcijan, gdyż jak podają historyczne źródła i Nowy Testament, to z tego wzgórza Jezus dostąpił wniebowstąpienia, a miejsce to nazwano Kopułą Wniebowstąpienia. Znajduje się tu Kościół Pater Noster, w którym można przeczytać modlitwę Ojcze Nasz aż w 180 językach! Nieco niżej, na zboczach wzniesienia znajduje się największy i najstarszy cmentarz żydowski. Zwiedzając szczyty wzgórza w Jerozolimie warto znaleźć czas, by zobaczyć Kościół Dominus Flevit, a także Bazylikę Agonii z liczną ilością mozaik. Według niektórych znajduje się tam także miejsce pochówku Najświętszej Marii Panny oraz część Ogrodu Oliwnego, w którym tuż przed śmiercią modlił się Jezus. Badania prowadzone przez naukowców potwierdzają, że wiek rosnących tam drzew sięga ówczesnych czasów.
Stary dom Polski – Jerozolima
Stary dom Polski znajdujący się w mieście trzech religii to założony w 1908r. ośrodek przyjmujący pielgrzymów. Z upływającymi latami nie był on w stanie przyjmować już więcej odwiedzających. W 1938r. został przejęty przez siostry elżbietanki, którym przypisuje się ukończenie Nowego Domu Polskiego wraz z pomocą polskich żołnierzy. W czasie II Wojny Światowej pełnij rolę ochronną dla polskich dzieci, natomiast obecnie jest miejscem zatrzymania się Polaków w czasie wycieczki do ziemi świętej. Siostry od tamtego okresu służą ambulatoryjną pomocą wszystkim potrzebującym i arabskiej ludności.
Al-Aksa – Meczet w Jerozolimie
Dla muzułmanów jedną z najważniejszych świątyń, ustępujących ważnością Mekce i Medynie jest położony w Jerozolimie Meczet Al-Aksa. Wybudowanie budowli datuje się na około 660-691r., a miejsce, na którym się piętrzy nazwano Świątynnym Wzgórzem. Meczet Al-Aksa, podobnie jak Kopuła na Skale powstały, aby upamiętnić nocną wyprawę Mahometa do Jerozolimy. Meczet wyglądem przypomina rzymską bazylikę i jest gotowy na przyjęcie niemal 30000 wyznawców. Budowla nie raz była odbudowywana i poddawana renowacji, co przysłużyło się powstaniu nowych elementów. Dodano fasadę, kopułę, minbar i minaret oraz fragment wewnętrznej struktury.
Ściana Płaczu – Jerozolima
W bliskiej odległości od Meczetu Al-Aksa znajduje się słynna Ściana Płaczu, nazywana inaczej Ścianą Zachodnią. Miejsce to z pewnością budzi wielkie emocje i jest jednym z ważniejszych w religii judaizmu, bowiem codziennie modlą się tu tysiące Żydów. Prawdopodobnie to jedyna pozostałość po Drugiej Świątyni Jerozolimskiej, jaka istnieje. Nie sposób zwiedzać Jerozolimę i nie znaleźć się chociaż raz pod Ścianą Płaczu, by poczuć niesamowitą energię emanującą z tego miejsca. Stanowi to wielkie przeżycie duchowe dla większości odwiedzających. Nazwa miejsca nawiązuje do fragmentu muru o długości około 60 metrów, który przylega do placu znajdującym się na Wzgórzu Moria. Poza głównym miejscem kultu judaizmu, w dzielnicy muzułmańskiej znajduje się kolejna pozostałość muru, o długości 8 metrów, zwana Małą Ścianą Zachodnią. Nie jest ona dostępna dla Żydów i niejednokrotnie stanowiła powód sporu, gdyż położona jest bliżej miejsc, które Żydzi uznają za święte. Do podziwiania Ściany Płaczu prowadzą trzy różne wejścia, a przy każdym obowiązuje przejście przez bramkę kontrolną. Wymagany jest też odpowiedni ubiór – kobiety muszą mieć zasłonięte kolana i ramiona, natomiast mężczyźni zbliżający się do ściany muszą mieć nakrycie głowy. Jarmułki dostępne są przy wejściach. Są wydzielone strefy modlitw, gdyż kobiety nie mogą modlić się razem z mężczyznami. Tym sposobem 48 metrów muru przeznaczone jest dla płci męskiej, a 12 metrów przypada kobietom. Miejsce to jest szczególnie oblegane podczas trwania szabatu.
Góra Syjon
Początkowo, zgodnie z źródłami historycznymi słowo „syjon” oznaczało twierdzę jebusytów, umiejscowioną na południowo – wschodnim jerozolimskim wzgórzu. Po zdobyciu tej wzniosłości przed króla Dawida twierdzę nazywać zaczęto „Miastem Dawida”, a mianem „Syjonu” określano całe centrum życia politycznego i religijnego, znajdujące się w obrębie murów miasta. Po wybudowaniu świątyni na Górze Moria, za czasów króla Salomona nazwę „Syjon” przypisano także temu fragmentowi, a następnie zaczęto używać jej do nazywania całego miasta, zamiennie z nazwą „Jerozolima”. Obecnie najczęściej nazwa ta odnosi się do Wzgórza Świątynnego, obejmującego takie zabytki Jerozolimy, jak Meczet Al-Aksa i Ściana Płaczu. Bezpośrednio blisko znajdują się miejsca kultu chrześcijaństwa: Bazylika Grobu Świętego, Kościół św. Jana Chrzciciela i Via Dolorosa oraz według muzułmanów, to właśnie wzgórze było celem wędrówki Mahometa.
Kopuła na skale
Co zobaczyć w Jerozolimie? Odpowiedzią na to pytanie jest przepiękna budowla muzułmańskiej świątyni, zachwycająca każde oko architektonicznym bogactwem. Usadowiona jest na Wzgórzu Świątynnym, w towarzystwie pozostałych religijnych zabytków. Dzięki swojej dostojności niewątpliwie wyróżnia się na tle innych. Świątynia swoją nazwę zawdzięcza wybudowaniu jej na najwyższym wzniesieniu (kopule) Góry Moria, na której według wierzeń Żydów i chrześcijan, Abraham miał złożyć bogu w ofierze swojego syna. Kopuła na skale jest częścią kompleksu muzułmańskiego, zwanego Szlachetnym Sanktuarium lub Haram al-Shafir. Do miejsca tego zalicza się 35 akrów, a wśród nich są: Meczet Al-Aksa i Kopuła na skale. Skała otoczona jest przez dwa ambulatoria i ośmiokątne zewnętrzne ściany. Na centralny rząd kolumn składają się 4 filary i 12 kolumn, podpierających podstawę kopuły, której średnica wynosi 20 metrów i składa się z dwóch warstw. Zewnętrzna część kopuły pokryta jest w większej części złotem i olśniewa swym blaskiem okolice Świątynnego Wzgórza. Dolne partie kolumn wyłożone są marmurem, a górne licznymi mozaikami. Światło słoneczne wpadające przez okna do wnętrza, nadaje magii temu miejscu. Każdy, kto w ramach zwiedzania wybrał się podziwiać tę budowlę przyznaje, że budowla ta porusza swą ponadczasowością, bez względu na wyznawaną wiarę.
Stare miasto Jerozolimy
Obowiązkowym punktem zwiedzania na turystycznej mapie stolicy Izraela jest stare miasto. Na przemierzenie i poznanie wszystkich uroków Jerozolimy warto rozplanować chociaż na dwa dni. Pierwszy dzień, według takiego planu należy przeznaczyć na zwiedzanie większości zabytków, a następny na spacer po uliczkach, bazarach i straganach. Stare miasto otoczone jest przez grube mury, a do miasta prowadzi siedem bram. Istnieje też brama ósma – jednak jest w całości zamurowana. Miasto można podzielić na cztery odrębne dzielnice. Największą z nich stanowi dzielnica muzułmańska, a oprócz niej można wyróżnić chrześcijańską, ormiańską oraz żydowską. Dzielnica muzułmańska rozpościera się pod Wzgórzem Świątynnym, a wśród jej zabytków znajdują się: Ściana Płaczu, Kopuła na skale i Meczet Al-Aksa. Nie do wszystkich miejsc można dostać się z łatwością, gdyż muzułmanie uważnie pilnują dorobków swojego kultu, pozwalając na wejście w określonych godzinach i stroju. Przez tę dzielnicę przechodzi także część drogi krzyżowej Via Dolorosa, mająca swój początek przy Bramie Lwów, a koniec w Bazylice Grobu Pańskiego.
Aby przemierzyć trasę śladami Jezusa, koniecznie należy wyposażyć się w mapę, ponieważ stacje są słabo oznaczone i łatwo można zgubić się pomiędzy rozstawionymi straganami. W części muzułmańskiej znajduje się także najbardziej handlowa ulica, na której można zaopatrzyć się we wszystko, od pieczywa – po owoce i pamiątki. Jedzenie jest tu znacznie tańsze, niż w innych stronach miasta. Dzielnica chrześcijańska słynie z Bazyliki Grobu Pańskiego, która powstała na miejscu ukrzyżowania i zmartwychwstania Jezusa. Budowla składa się z wielu oddzielnych kaplic, a w jednej z nich – Kaplicy Golgoty znajduje się Kamień Namaszczenia, na który najprawdopodobniej złożono ciało zbawiciela po śmierci. Wyróżnić można także Kaplicę Grobu Świętego, do której wstęp ograniczony jest kolejką, wynikającą z wpuszczania kilku osób pojedynczo. Pozostała część dzielnicy to stragany zachęcające zwiedzających do odpoczynku, zjedzenia posiłku oraz nabycia pamiątek. Ceny są mocno zawyżone. Dzielnicę żydowską zamieszkują ortodoksyjni Żydzi. Najbardziej znanym miejscem jest Ściana Płaczu, którą wedle wierzeń ma odbudować przybyły Mesjasz. Oprócz tego, dzielnica ta posiada pasaż handlowy, ze sklepikami i galeriami sztuki. Ostatnia z wyznaczonych dzielnic – ormiańska, szczyci się budynkiem Cytadeli z Muzeum Historii Jerozolimy. Jest to zdecydowanie dzielnica spacerowa, a liczne tunele i uliczki bogate są w odpowiednio przygotowane pod turystów stragany. Warto zwrócić uwagę na ormiańską ceramikę – to prawdziwy dzieło ludzkich dłoni!
Mury starego miasta w Jerozolimie
Zabytkiem Jerozolimy są otaczające całe miasto, urokliwe mury obronne. Liczne wojny i konflikty religijne przyczyniły się do tego, że niejednokrotnie ten element infrastruktury ulegał zniszczeniu i ponownemu odbudowywaniu. Ostateczna wersja powstała w połowie XIV wieku, na rozkaz Sułtana Sulejmana Wspaniałego. Konstrukcja opierała się na wykorzystaniu pozostałości dawnych fragmentów granicznych ścian. Mury są długości 4 kilometrów, wysokie na 12 metrów, a ich średnia grubość to okazałe 2,5 metra. Elementy uzupełniające tworzą graniczne wieże, 8 bram oraz cytadela.
Jerozolima – atrakcje i ich ceny
Do większości miejsc religijnego kultu, niezależnie od wybranego wyznania można wejść za darmo. Warto więc skorzystać i znaleźć się w historycznych miejscach, zgłębiając kulturę i tradycję. Płatności należy dokonać, zwiedzając mury miasta. Bilet kosztuje około 18 NIS, ale dostępny jest przez całą dobę od zakupu i obejmuje dwie trasy – północną oraz południową. Bardzo tanie jest pyszne izraelskie jedzenie i świeżo wyciskane soki, natomiast przy kupnie warto się targować, a z pewnością uzyska się korzystniejszą cenę.
Noclegi – Jerozolima
Jerozolima ma najlepszą noclegową bazę w całym Izraelu, więc bezproblemowo można zorganizować sobie miły nocleg. Tanie zakwaterowanie w dobrym standardzie można znaleźć w Domu Sióstr Elżbietanek. Koszt wyniesie około 35 dolarów, za jedną dobę pobytu, z 3 posiłkami. Można wybrać opcję częściowego wyżywienia lub bez – wtedy należy zapłacić 15 dolarów mniej. Poza taką opcją nocleg może okazać się dość kosztowny. Aby zmniejszyć koszty należy z wyprzedzeniem rezerwować miejsca noclegowe drogą mailową lub przez pośredniczące strony internetowe.
