Kuchnia kaszubska – prostota, która zachwyca

W Polsce można wyróżnić wiele regionów, które mimo przynależności do jednego kraju cechują się odmienną kulturą, tradycją i kuchnią. Malownicze Kaszuby, poza bogactwem jezior i lasów, a także unikalnej gwary, posiadają oryginalne kaszubskie dania, z których słyną w całej Polsce oraz poza jej granicami. Kaszubi stawiają na prostotę – potrawy są smaczne, łatwe do przyrządzenia i najczęściej owiane historyczną legendą, której warto wysłuchać przed przystąpieniem do jedzenia. Czas wyruszyć w podróż smaków po kaszubskim regionie!

Kaszuby – region

Kaszubska kraina kulturowa, to region geograficzny położony w północnej części Polski i obejmujący głównie tereny, znajdujące się w województwie pomorskim. Granica tego regionu kształtowała się przez lata i obecnie obszar ten można wyznaczyć od Półwyspu Helskiego, do ziem powiatu chojnickiego. Do kaszubskiego regionu przynależy także Trójmiasto, a ludzie tu mieszkający mają własną kulturę oraz język – kaszubski dialekt. Z geograficznego punktu, obszar ten znajduję się w pasie bałtyckich pojezierzy, o nizinnej infrastrukturze terenu, z nielicznymi wzniesieniami. Jest tu wiele jezior, rzek, a Kaszubi mają bardzo blisko do morza. Do największych jezior tego regionu należą: Wdzydze i Jasień, a inna nazwa tego obszaru to potocznie „Kaszubska Szwajcaria”.

Takie usytuowanie regionu na Polskiej mapie miało duży wpływ na rodzaj przygotowywanej, tutejszej kuchni, która ściśle związana jest z codziennym życiem oraz pracą mieszkańców. Wiele jezior zapewniało dostęp do świeżych ryb, z kolei tereny wiejskie i leśne służyły chowie zwierząt. Tradycyjna kuchnia bazuje na potrawach rybnych i mięsnych. Ponadto podstawę wyżywienia stanowią od wielu lat produkty zbożowe. Najczęściej uprawianymi zbożami są: żyto, jęczmień, pszenica, gryka, z których pozyskuje się kasze i mąki. Pewne jest że w domu kaszubskiej gospodyni, nigdy nie braknie tych produktów, a wedle starego przysłowia: „Dobra gospodyni dom przyjemnym czyni i ma pełno w skrzyni”.

Kaszubi i ich podejście do jedzenia

Kaszubi, uznawani są przez innych Polaków za najbardziej pracowitych mieszkańców kraju. Od wieków, pracując od świtu do zmierzchu dbali o to, by utrzymać całą rodzinę, co przekładało się w dużej mierze na to, co spożywali. Aby mieć niezbędną do pracy energię i siłę jedzono dania bardzo energetyczne, ale proste i szybkie w przygotowaniu. Bazowano na tym, co dawała natura. Nie zabrakło w nich więc tłustych ryb i mięs, a także owoców lasu – grzybów, jagód, malin i warzyw, uprawianych w przydomowych ogródkach.

Gwara kaszubska a jedzenie

Kaszubi mogą pochwalić się tym, że ich gwara została oficjalnie uznana za język regionalny, którego nauka praktykowana jest także w szkołach, a młodzież może nawet zdawać maturę z tego przedmiotu. Kaszubska gwara sięga tysięcy lat i uznawana jest za pozostałość pomorskich dialektów słowiańskich. Język ten jest bardzo bliski językowi polskiemu i funkcjonują w nim wyrazy, które w oficjalnym krajowym języku dawno wyginęły. Regionalny język jest zdecydowanie bardziej twardy w wymowie, różni się także gramatycznie, gdyż występują w nim znaki niespotykane w polskim alfabecie. Dialekt kaszubski pełni nie tylko funkcję kulturową, ale używany jest na co dzień w społeczeństwie i rodzinie.

Kaszubskie jedzenie także cechuje nazewnictwo typowe dla tej gwary i słysząc oryginalne nazwy potraw, trudno uzmysłowić sobie, co tak naprawdę oznaczają. Wiele określeń sposobu jedzenia, porównuje się w tej kulturze do czynności, wykonywanych przez gospodarzy. Przykładowo „tłuc”, znaczy „jeść z apetytem”, natomiast „dzobac” – „ jeść z niechęcią”. Specyficzne nazwy odnoszą się także do przygotowywanych dań. Jeśli Kaszub powie, że chętnie zjadłby zupę z żôłtich wrëków, ma na myśli zupę brukwiową, o dość słodkim smaku i sporej porcji mięsa. Innymi zabawnymi przykładami nazewnictwa dań kaszubskiej kuchni są: Zupa „brzôdowa” – bazująca na suszonych owocach, „zylc” – galaretka z nóżek, „młodzowi kùch” – drożdżówka z kruszonką, „pomuchle” – dorsz, a „ruchanki” – placuszki. Wśród słów codziennego użytku, które można przytoczyć pojawiają się:

• Dobri dzéń – Dzień dobry
• baro – bardzo
• chùtkò – szybko
• witro – jutro
• mdã – będę
• bùlwa – ziemniak
• pôłnie – obiad

Niektóre ze słów, występujących w kaszubskiej gwarze różnią się całkowicie, inne natomiast podczas wymowy brzmią całkiem podobnie do tych, funkcjonujących w języku polskim.

Czym charakteryzuje się kuchnia kaszubska?

Tradycyjna kuchnia kaszubska obfituje w dania rybne. Duże ilości tego produktu konserwowane są w beczkach i zasolone, dzięki czemu zachowywana jest świeżość i w czasie zimy można taką rybę usmażyć. Niektóre ryby, od razu po połowie lądują na patelni. W miejscach, w których najbardziej rozwinięte jest rybołówstwo, produkt ten stanowi charakterystyczny element kaszubskiej kuchni. Jeśli w niektórych rejonach przeważała hodowla świń, tamtejsza kuchnia obfitowała w dania typowo mięsne, a pozyskany produkt dzielono wedle przeznaczenia – do wyrobu kiełbas, wędzenia, gotowania lub także zasolenia. Podstawową potrawą każdego domu był także smalec. Z kolei na świątecznym stole najczęściej pojawiał się drób – kaczki i gęsi, gdyż przed okresem bożonarodzeniowym zarzynano właśnie te zwierzęta. W kaszubskich potrawach nie brakuje leśnych owoców i grzybów w każdej formie.

Tradycyjne kaszubskie zupy

Wśród ulubionych dań Kaszubów można znaleźć kilka rodzajów tradycyjnych zup. Zgodnie z przeznaczeniem kuchni, cechują się one prostym przygotowaniem, są sycące i zawierają najczęściej dużo mięsa. Najbardziej znanymi są dziadówka, brzadowa, czernina, żur i zupa rybna.

Zupa dziadówka

Bardzo popularną zupą w kaszubskim regionie jest dziadówka, czyli zupa na bazie maślanki, z dużą ilością boczku. Składniki, które niezbędne są do jej przygotowania to dodatkowo ziemniaki, cebula i żytnia mąka. Jest bardzo sycąca, a jej przygotowanie zajmuje bardzo mało czasu. Warto serwować ją szczególnie w czasie jesienno – zimowym.

Czernina – zupa z kaczej krwi

Dość nietypową, ponieważ bazującą na kaczej krwi zupą jest czernina, zwana także czarną polewką. Przesłanki na jej temat znajdują się już w powieści „Pan Tadeusz” – Adama Mickiewicza, a historyczny zwyczaj podawania tej zupy przez gospodarzy, wiązał się z odmową zaślubin ich córki. Była to dość subtelna niezgoda na starania potencjalnych kandydatów. Na Kaszubach zupę tę podawano najczęściej podczas większych uroczystości lub wesel i przyrządzano ją z krwi hodowanych kaczek, bądź gęsi, z dodatkiem suszonych grzybów, owoców, warzyw i gęsich podrobów.

Zupa brzadowa

Brzad, to kaszubska nazwa określająca suszone owoce. Tradycyjna zupa kaszubska poza tym głównym składnikiem zawiera starte kartofle, suszone grzyby oraz kluseczki, a całość doprawiana jest śmietaną. Takie danie powszechnie serwowane było podczas wigilijnej kolacji, a z czasem zaczęto przygotowywać ją także w niedzielę i pozostałe dni.

Zupa brukwiowa

Zupa brukwiowa to proste, jednogarnkowe i sycące danie, które Kaszubi przygotowują jesienną porą, co wiąże się ze zbiorami tego warzywa właśnie w tym okresie. Do jej sporządzenia wykorzystuje się mięso gęsi oraz wieprzowe, a brukwie nadają jej słodkiego smaku.

Potrawy kaszubskie, które musisz spróbować

Tradycyjne potrawy kaszubskiej kuchni opierają się produktach dostępnych na tym terenie. Nie brakuje dań mięsnych, ziemniaczanych i rybnych. Charakterystyczną cechą dań jest prostota oraz tradycyjna receptura, przekazywana z pokolenia na pokolenie.

Rydze po kaszubsku

Rydze po kaszubsku to świetna przekąska oraz dobry pomysł na obiadowy dodatek, przygotowywany z leśnych skarbów. Grzyby te marynuje się w pomidorowo – octowej zalewie, a wiele smaku ta potrawa zawdzięcza podpieczonej cebulce.

Tradycyjny śledź po kaszubsku

Kaszuby słyną z przygotowywania potraw na bazie ryb, a tradycyjną potrawą znaną na całą Polskę jest śledź po kaszubsku. Przepis na tę potrawy zakorzeniony jest mocno w tradycjonalnej kuchni i znany jest od ponad stu lat. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi umieściło tę potrawę na liście regionalnych i tradycyjnych produktów. Tradycyjna ryba serwowana jest w towarzystwie cebuli, natki pietruszki i sosu pomidorowego.

Ferkase

Ferkase, czyli tradycyjna potrawka z kury serwowana była w kaszubskich domach, jako drugie danie po rosole, podczas niedzielnego obiadu. Do dziś danie to jest lubiane i cenione za bogactwo prostych smaków. Składa się na nie delikatne mięso kurczaka, które podaje się z ryżem w białym sosie, z dodatkiem agrestu lub rodzynek, często także serwowane jest z groszkiem i marchewką. Nie ma uroczystości, na której mogłoby zabraknąć tego smakołyku.

Placek po kaszubsku

Prosta, szybka i dostarczająca energii potrawa, która wpisuje się w kaszubską tradycję to placek ziemniaczany, otoczony wyrazistym sosem. W regionie Kaszub danie to serwuje się głównie z rybą i można spotkać je w wielu wersjach. Niektórzy podają z dorszem, inni – z łososiem. Może stanowić odrębne danie głównie lub dodatek do innych potraw.

Szmurowana kapusta

Wśród upraw warzywnych na Kaszubach, popularnością cieszyła się kapusta. Można było wykorzystać ją na różne przetwory oraz użyć do zup. Proste danie powstało po uduszeniu ukiszonej kapusty na patelni, wraz z wędzonką. Smaki podbijały gusta pracujących gospodarzy- było tanio i smacznie. Obecnie, wciąż przygotowuje się to danie i jest na jego temat wiele wariacji, które wykorzystują także kapustę młodą.

Ryba po kaszubsku

Ryba po kaszubsku to jedno z tradycyjnych dań, które nie zawsze przygotowywane jest według jednego przepisu. Najważniejszą zasadą tej potrawy jest przygotowanie ryby w zalewie octowej i serwowanie jej na zimno, w towarzystwie dodatków (cebuli, rodzynek, pomidorów lub kiszonych ogórków). Do potrawy można wykorzystać: dorsza, mintaja, śledzia oraz pstrąga.

A na deser… ruchanki kaszubskie

Ruchanki kaszubskie, to przygotowywane z żytniej mąki, owalne placuszki. Potrawa ta swoją nazwę zawdzięcza sposobowi wykonania, bowiem „wyruchane”, w kaszubskiej gwarze oznacza „wyrośnięte, dobrze wyrobione”. Tradycja smażenia złocistych placów pojawiła się za czasów wojny i króluje do dziś. Kaszubskie ruchanki zjada się z cukrem i popija zbożową kawą.

Kuchnia kaszubska – gdzie zjeść?

Prawdą jest, że smaków tradycyjnej kuchni można spróbować jedynie w miejscach, w których powstała. Wiele restauracji na Kaszubach oferuje menu bogate w swojskie potrawy i przekąski, a pracownicy pomagają w zrozumieniu gwary i wyborze odpowiedniego dania. Najczęściej wybierane i polecane przez turystów restauracje kaszubskie znajdują się w okolicy morza. Do najpopularniejszych z nich należą: Kaszubski Młyn, Czarny Kłos, a także znajdująca się w centrum Kaszub – Złota Jesień.

Kuchnia kaszubska – ciekawostki

Z kulinarnych ciekawostek Kaszuby słyną z uprawy truskawek, których tradycja sięga setek lat, a co roku w czerwcu odbywa się tu Festiwal Truskawek Kaszubskich. Tutaj zapoczątkowano także ciastko listkowe – zwane ciastem „francuskim”. Za sprawą Napoleona Bonaparte, wizytującego w Gdańsku, zostało rozsławione na cały świat.