Stolica podkarpackiego województwa to kawał polskiej historii, skumulowany w jednym miejscu. Czym było prywatne miasto szlacheckie, jak wyglądało życie żydowskiej społeczności w XVII wieku? Może chcesz zobaczyć, jak miasto wyglądało 300 lat wstecz, schodząc do jego podziemi? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz tutaj, odkrywając atrakcje Rzeszowa.
Historia podkarpackiego miasta
Spis treści
Przyjęło się, że pisana historia Rzeszowa rozpoczyna się wraz z nadaniem przez Kazimierza Wielkiego praw miejskich w 1354. Mimo to archeolodzy dotarli do dowodów potwierdzających, że osada na terenach podkarpackich mogła istnieć już w epoce kamienia.
Pochodzenie nazwy
W czasie swojego istnienia miasto nosiło różne nazwy, takie jak np. Resovia. W czasie wojny nazwane przez Niemców Reichshof, Raysha, Rzessow i wiele innych, zbliżonych do znanej dzisiaj nazwy. Prawdopodobnie wzięła się od słowiańskiego imienia Rzech, Rzesz lub Rzetysław – ponoć jedno z tych imion nosił założyciel podkarpackiej osady, który wielokrotnie bronił jej przed najazdami rabusiów. Mieszkańcy, w ramach wdzięczności i chęci upamiętnienia dzielnego przywódcy, nazwali osadę od jego imienia.
Rzeszów w XV wieku zostaje odbudowane po wielkim pożarze. Wraz z odbudową, miasto doczekało się praw miejskich i pojawia się tam kościół parafialny, a przy nim szkoła. Pod koniec XVI wieku, powstaje ratusz miejski i zamek. Rzeszów ponownie dynamicznie się rozwija, głównie za sprawą Mikołaja Spytka Ligęzy, który inwestuje w rozbudowę miasta (powstaje dzielnica żydowska), fortyfikację (jest to czas intensywnych, choć zakończonych fiaskiem najazdów tatarskich na Rzeszów), a także wydaje mnóstwo przywilejów, usprawniających handel w mieście.
W pierwszej połowie XVII wieku miasto przestaje być własnością pojedynczych właścicieli i trafia w posiadanie rodu Lubomirskich, stając się ośrodkiem magnackim. Z początku myśl Ligęzy była kontynuowana przez szlachtę, miasto nadal dynamicznie się rozwijało. Niestety z czasem rządy rodu doprowadzają do niemal całkowitego upadku Rzeszowa. W dużej mierze przyczyniły się do tego najazdy Szwedów, Tatarów, Siedmiogrodzian oraz wojny toczone przez Lubomirskich i przetaczające się przez podkarpackie ziemie wojska. Gwoździem do trumny okazała się sytuacja sprzed rozbiorów, gdy ziemie rzeszowskie przez 4 lata nieustannie służyły za pole walki w konsekwencji konfederacji barskiej.
Okres rozbiorów jest o dziwo dosyć łaskawym czasem dla Rzeszowa, który w tym czasie trafia pod zabór austriacki i przez blisko 150 lat należy do habsburskiego imperium, jako odpowiednik dzisiejszego miasta powiatowego, istotnego w zaborczej administracji.
W 1845 roku Rzeszów staje się miastem wolnym, co pozwala na powolny rozwój i swoiste odrodzenie miasta. Powstaje linia kolejowa na trasie Rzeszów-Kraków, gazownia (co pozwala na montaż lamp gazowych w całym mieście), pojawiają się pierwsze telefony. Początek XX wieku to liczne modernizacje i przekształcanie miasta w nowoczesny ośrodek, w przyszłości mający reprezentować województwo podkarpackie.
II wojna światowa spowodowała kolejne wyhamowanie rozwoju Rzeszowa, jednak nie na długo. Razem z wyzwoleniem w 1944 roku, miasto staje się celem kolejnych inwestycji, powstają nowe osiedla, fabryki, zakłady pracy i przedsiębiorstwa. Zostaje utworzona Politechnika Rzeszowska, a podmiejskie lotnisko po przebudowie udostępniono dla lotów cywilnych.
Dziś Rzeszów stanowi największą aglomerację na południowym wschodzie, jest ośrodkiem naukowym i kulturowym, który tylko czeka na odkrycie!
Rynek w Rzeszowie
Odwiedzając Rzeszów, w centrum miasta przywita Cię rynek, ostatni raz przebudowany w XIX wieku. Zobaczysz tętniące życiem serce miasta, odkryjesz zabytki Rzeszowa, takie jak skrywające masę historii podziemia. Na pewno będziesz chciał tu jeszcze wrócić, oczarowany urokiem i charakterem miasta.
Ratusz i hejnał
Budynek powstał już w XV wieku, służąc jak ośrodek rady miejskiej, areszt czy też targowisko rzemieślników oferujących swoje towary. Ta zabytkowa budowla jest główną ozdobą starówki w Rzeszowie, co ciekawe, jeszcze do XVII wieku w wieży ratuszowej wisiał dzwon, którego uderzenia wyznaczały pory handlu na rynku. Poranne uderzenia były pozwoleniem rozpoczęcia sprzedaży, a dźwięki dzwonu wieczorem informowały o zakończeniu dnia handlowego. Spacerując po rynku, co kilka godzin możesz usłyszeć przepiękny hejnał wybitnego muzyka, Tomasza Stańki; utwór jest odtwarzany z budynku i rozbrzmiewa pięknymi dźwiękami po całym rynku.
Przy odrobinie szczęścia, w ciepłe, letnie dni przed ratuszem spotkasz dragona milicji zaprzysiężonej przez Jerzego Ignacego Lubomirskiego, XVII-wiecznego księcia ziemi rzeszowskiej, który z przyjemnością zrobi sobie z Tobą zdjęcie i opowie co nieco o Rzeszowie i jego historii.
Budynek ratusza jest dostępny dla zwiedzających, po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym terminu odwiedzin.
Studnia
Ujęcie wody istnieje na rzeszowskim rynku prawdopodobnie od XVII wieku, gdy służyło mieszkańcom na co dzień. Jej istnienie odkryto podczas prac modernizacyjnych w 2001 roku. Wtedy zdecydowano się na jej odrestaurowanie ze względu na jej osobliwy i urokliwy wygląd. Stała się ozdobą miasta, przy której utworzono niewielki skwerek, na którym mieszkańcy chętnie przesiadują i spędzają czas; jest wygodnym punktem do umawiania spotkań i rozpoczynania wycieczek.
Podziemna Trasa Turystyczna
Przechodząc rynkiem, na pewno zwrócisz uwagę na zejście schodkami, prowadzące do podziemi rynku, w których znajduje się Podziemna Trasa Turystyczna. Całe przejście ma 369 m długości; zwiedzając podziemia, będziesz się znajdować od 0,5 m do 10 m pod płytą rynku. Odwiedzisz aż 25 piwnic i przejdziesz przez 15 korytarzy. Poza podziwianiem odrestaurowanych, podziemnych przejść, będziesz mógł zobaczyć wystawy poświęcone historii i przeszłości Rzeszowa, uzupełnione o opowieści przewodników, które na pewno Ci się spodobają.
Co jeszcze zobaczyć w Rzeszowie
Rzeszów posiada wiele atrakcji architektonicznych, niektóre z nich w przeszłości budziły kontrowersje, inne zachwycają kunsztem projektantów i wykonaniem. Odkrywanie miasta podczas spaceru kolejnymi uliczkami? Czemu nie, Rzeszów czeka na odkrycie właśnie przez Ciebie.
Aleja Kasztanowa w Rzeszowie
Ten niewielki deptak zlokalizowany na śródmieściu biegnie wzdłuż nieistniejącego już ogrodu przy letnim pałacu Lubomirskich. Droga została wyznaczona w XVIII w., a jej nazwa wzięła się od sadzanych na skraju ścieżki kasztanowców. W tym czasie posiadłość Lubomirskich zostaje w większości oddana w prywatne ręce, a na miejscu ogrodu zostaną wybudowane dwie posesje – Pałac Burgallera i dom Prevota.
Z czasem miejsce uległo rozbudowie, a już na przełomie XIX i XX wieku stało się ulicą ekskluzywnych zabudowań. Powstaje tu m.in. willa projektu Hołubowicza (1903) zamówiona przez rodzinę Jabłońskich, charakteryzuje ją styl neobarokowy, bogate zdobienia portalu i stylizowane inicjały F.J oraz loggie po obu stronach budynku. Wille nr 8 i 9, stworzone przez Tekielskiego (1899 i 1900) – pierwsza z nich nawiązuje do stylu szwajcarskiego, druga to dom prywatny, który w zamyśle miał przypominać zamek. Starsza z nich została ufundowana przez Włodzimierza Pilińskiego; jednopiętrowa zabudowa została przyozdobiona wieżyczkami (w tamtym czasie była to nowość dla rzeszowskiej architektury), dekoracyjnym zadaszeniem i celowo odsłoniętymi cegłami. Drugi budynek, tzw. willa Pod Sową jest zdecydowanie wyższy od swojego sąsiada, w wieżyczce domu znajduje się klatka schodowa, do której prowadzi trakt wejściowy. Bogato zdobiona loggia z balustradą, ozdobny zegar słoneczny wykonany techniką sgraffito i drobne witraże w oknach nadają lekkości całemu zabudowaniu i tworzą niepowtarzalny efekt.
Z kolei Kamienica Różyckich z 1910 roku to narożna zabudowa projektu Henryka Starka. Z początku państwo Różyccy byli zdecydowani wybudować okazały dom i zlecili to zadanie Hołubiczowi, podobnie jak większość mieszkańców Alei Kasztanowej. Z niewyjaśnionych przyczyn zmienili swoje plany i zdecydowali się na wybudowanie kamienicy, której projekt powierzyli dotąd nieznanemu Starkowi. Zamysł całej budowy był bardzo nowoczesny, np. drewniany strop zastąpiono żelbetowym. Kamienica w czasie II wojny światowej, po przejęciu przez nazistów, służyła za lokum gestapo, a piwnica za cele. Po wojnie budynek nadal cieszył się złą sławą, ponieważ został zajęty przez Urząd Bezpieczeństwa.
Zamek Lubomirskich w Rzeszowie
W miejscu dzisiejszego, rzeszowskiego zamku, budowle o podobnym charakterze powstawały już od XVI wieku. Miejsce nie jest przypadkowe – z jednej strony jego naturalną granicę tworzy Wisłok, a z drugiej zamek otoczony jest stawami i bagnami.
Zobacz także: Zamek Lubomirskich w Rzeszowie – wizyta w Zamku Lubomirskich
Pierwszy zamek powstał z inicjatywy Lizęgi, prawdopodobnie na pozostałościach po poprzedniej budowli obronnej stojącej w tym miejscu (w tej chwili zweryfikowanie czy rzeczywiście tak było, jest niemożliwe, niemniej wskazują na to m.in. dokumenty z 1447 roku). Później trafił w ręce rodu Lubomirskich, niestety był to niespokojny czas w polskiej historii, z tego względu zamek przetrwał wiele nieprzyjaznych najazdów, które odcisnęły swoje piętno na jego stanie. Dopiero kolejny właściciel z rodu lubomirskich, Hieronim Augustyn, dokonuje gruntownej przebudowany i zleca to zadanie Tylmanowi z Gameren pod koniec XVII wieku. Budynek zyskał jednolitość architektoniczną oraz monumentalny charakter, stając się budowlą górującą nad miastem.
Muzeum Dobranocek
Ta atrakcja w pobliżu rynku to coś, czego nie możesz pominąć. Nieważne czy podróżujesz z dziećmi, czy nie, odwiedziny Muzeum Dobranocek przywołają wszystkie Twoje wspomnienia z przeszłości, aż sam poczujesz się jak dziecko. To jedyne takie miejsce w Polsce, w którym dowiesz się więcej o zagranicznych i polskich animacjach, emitowanych o godzinie 19 w Programie I Telewizji Polskiej. Eksponaty udostępnione przez Wojciecha Jamę oraz jego pomysł dały początek wystawie otwartej w 2009 roku.
Wśród zbiorów znajdziesz oryginalne lalki filmowe, scenariusze i projekty z planu Reksia, Pingwina Pik-Poka, Plastusia, Smerfów; tutaj zobaczysz Kota Filemona, Pszczółkę Maję, Wilka i Zająca, Gąskę Balbinkę i wiele innych. Pamiętasz je wszystkie?
Muzeum Dobranocek oferuje wystawy stałe, czasowe, wiele wydarzeń kulturalnych, projektów edukacyjnych i warsztatów, które łączą pokolenia.
Synagogi w Rzeszowie
Wielowiekowe sanktuaria są niezbitym dowodem na multikulturowość Rzeszowa, potwierdzają jak różne nurty, religie i społeczności miały wpływ na miasto na przestrzeni lat. W tej chwili w mieście znajdują się dwie Synagogi – Staromiejska i Nowomiejska. Obie są z jednymi z najstarszych, zachowanych budowli tego rodzaju w województwie podkarpackim.
Pierwsza z nich została wzniesiona w 1610 roku, często nazywano ją też Starą Szkołą lub Synagogą Małą (Synagoga Nowomiejska jest zdecydowanie większa). Budowla została zbudowana na planie kwadratu, w stylu renesansowymi. W jednym z narożników góruje zwieńczona gzymsem baszta.
Do czasów II wojny światowej, synagoga była pod stałą opieką konserwatorską. Wraz z wkroczeniem hitlerowców na Podkarpacie budynek został zdewastowany, a pod koniec wojny podpalony. Na ścianie synagogi widnieje tablica pamiątkowa, dedykowana żydowskim ofiarom Holokaustu, na której przeczytasz werset z Biblii: „Bym mógł dniem i nocą opłakiwać zabitych, córy mojego ludu” (Jer. 8:23).
Synagogę udało się wyremontować dopiero w latach 50 i 60. XX wieku. Obecnie opiekę nad nią sprawuje Wojewódzkie Archiwum Państwowe dzierżawiące budynek od Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie. Synagoga nie jest dostępna dla zwiedzających.
Nazwa Synagogi Nowomiejskiej wzięła się od nazwy dzielnicy, w której została wybudowana. Znajduje się przy ulicy Jana Sobieskiego 17, na północ od Starego Rynku. Ciężko określić dokładny czas utworzenia świątyni, okres jej budowy przypada jednak na przełom XVII i XVIII wieku, gdy w Rzeszowie ilość wyznawców judaizmu znacząco wzrastała.
Powstała na planie prostokąta, zdecydowanie większego niż Synagogi Staromiejskiej (dlatego często nazywa się ja Synagogą Dużą), w stylu renesansowo-barokowym; pierwotnie miała być synagogą o charakterze obronnym. Za projekt budowli odpowiadał włoski architekt – Jan Belotti.
Nową Szkołę spotkał bardzo podobny los co jej starszą poprzedniczkę – w XIX wieku przeszła gruntowny remont, potem, do czasu II wojny światowej była pod stałą opieką konserwatorską. Razem ze wkroczeniem wojsk Hitlera na polskie ziemie synagogę zdewastowano, urządzono w niej stajnię, pod koniec wojny niemal uległa zniszczeniu przez podpalenie. W 1948 roku rozważano jej rozebranie ze względu za stan, w jakim się znajdowała, ostatecznie została odbudowana w latach 50 i 60., a także pojawiła się dodatkowa kondygnacja.
W budynku umieszczono Biuro Wystaw Artystycznych, dom pracy twórczej Związku Polskich Artystów Plastyków i Związek Polskich Artystów, Malarzy i Grafików. Jeśli w trakcie zwiedzania Rzeszowa będziesz chciał odpocząć, możesz się zatrzymać w znajdującej się tutaj kawiarni, aby na chwilę zanurzyć się w żydowskiej historii Rzeszowa.
Murale w Rzeszowie
Odkrywanie Rzeszowa trasą wielkoformatowego street artu to dobry pomysł na kilkugodzinny spacer, podczas którego nie dość, że zobaczysz spory kawałek miasta, to będziesz mógł podziwiać uliczną sztukę wielu tutejszych artystów.
Ponieważ murale budzą zachwyt nie tylko w mieszkańcach miasta, Inkubator Kultury postanowił stworzyć mapę podkarpackiej stolicy, uwzględniającej aż 35 dzieł sztuki rozsianych po całym mieście. Każdy z murali jest opatrzony dokładnym opisem, datą powstania i nazwiskiem autora.
Mapę możesz dostać w formie papierowej oraz elektronicznej. Cały projekt ma na celu dokumentację murali i graffiti w Rzeszowie oraz edukowanie w zakresie sztuki ulicznej.
Pomnik Czynu Rewolucyjnego
Ten ogromny monument znajduje się w centrum miasta od 1974 roku; odpowiedzialny za projekt jest Marian Koneczny. Dzieło dotyczy walk toczonych na Rzeszowszczyźnie, władze PRL zgodziły się, aby pomnik został utworzony z okazji 25 rocznicy istnienia Polski Ludowej; początkowo zakładano, że prace zajmą dwa lata, finalnie tworzenie rzeźby zajęło ich aż siedem.
Monument od początku budził wiele kontrowersji, zaczynając od pierwotnego pomysłu (miał upamiętniać 1000-lecie państwa polskiego, co nie przekonywało ówczesnej władzy), poprzez moment jego odsłonięcia, aż po plany ewentualnej rozbiórki. Stworzenie pomnika wyniosło prawie 11 mln złotych, zużyto 180 kg gwoździ; do podstawy użyto 37 par żelbetowych bloków, ułożonych w 10-metrowe pale. Z jednej strony pomnika zawisła rzeźba rzeszowskiej Nike, z drugiej grupa postaci – chłopa, robotnika i żołnierza.
Ogrody Bernardyńskie w Rzeszowie
Ogrody, jakie możesz dziś oglądać, zostały oddane do użytku w 2013 roku. Nawiązują nazwą do tych, które znajdowały się tu jeszcze przed wojną. Znajdują się tutaj przecinające się alejki, otoczone kilkoma tysiącami roślin ozdobnych, ławeczki, abyś mógł przez chwile odpocząć w cieniu i zawiesić wzrok na zadbanych okazach czy fontannie.
Co robić w okolicy Rzeszowa?
Odwiedzając Rzeszów, nie sposób ominąć kilka atrakcji, które znajdują się w niedalekiej okolicy i naprawdę nie pożałujesz, poświęcając kilka chwil na ich odwiedziny.
Zamek w Łańcucie jest miejscem, którego nie trzeba specjalnie reklamować. Cały kompleks wraz z parkiem to jeden z najbardziej znanych zabytków województwa podkarpackiego, który można odwiedzić i zobaczyć w jedno, dłuższe popołudnie. Zobaczysz tu niepowtarzalną oranżerię i storczykarnię, a także przejdziesz się po wozowni.
Latem dobrym pomysłem są odwiedziny zalewu w Bartkowicach, nad którym odpoczniesz od miejskiego zgiełku, opalisz się i skorzystasz z atrakcji wodnych. Jeśli temperatura nie pozwala na smażenie się całymi dniami na słońcu, wybierz się na spacer pobliskim lasem, otaczającym zalew.
Podróżowanie z dziećmi bywa o tyle trudne, że niekiedy ciężko na dłużej skupić na czymś ich uwagę, dlatego dobrym rozwiązaniem mogą być atrakcje, które angażują najmłodszych różnymi zajęciami, jak np. Zagroda Garncarska w Medyni Głogowskiej. W tym miniskansenie nie tylko przejdziesz przez historię rzemiosła, zobaczysz narzędzia i niezbędne do wypalania naczyń piece, ale także, pod koniec prezentacji, będziesz miał okazję spróbować pracy na kole garncarskim.
Rzeszowskie ciekawostki
Początkowo, gdy zakładano miasto Rzeszów w 1353 roku, miał on być prywatnym miastem szlacheckim, stąd władzę najpierw sprawował Ligęza, a potem Lubomirscy. Zmiana władzy i własności miasta dokonała się wraz z przejęciem miasta przez zabór austriacki.
W Bziance (aktualnie mieszczącej się już w granicach miasta) w 1851 roku znaleziono czaszkę mamuta, której wiek wyliczono na ponad 14 tysięcy lat.
Rzeszów, atrakcje w mieście i jego okolicach to miejsce czekające na odkrycie w zupełnie inny sposób, niż tylko zwiedzanie. Specjalne wyznaczona podziemna trasa, spacer pośród murali, czy przechadzka Aleja Kasztanową, to wycieczki, które na pewno pozostaną z Tobą na długo i pozwolą zapamiętać coś więcej o tym mieście. Przyjedź i przekonaj się sam, że Rzeszów to miasto dla Ciebie!
