Kuchnia Śląska – najważniejsze potrawy, ciekawostki, historia. Poznaj śląskie smaki!

Z czym większości Polaków kojarzy się kuchnia śląska? Jest to zapewne tradycyjny śląski obiad, w którym nie może zabraknąć klusek czy rolady. To jednak nie wszystkie przykładowe dania tej kuchni. Co jest charakterystyczne dla śląskich potraw? Jakie składniki używane są najczęściej? Co Ślązacy jedzą w Wigilię, a jakie desery goszczą w południowym regionie Polski? Wszystkiego dowiesz się w tym artykule!

Czym charakteryzuje się kuchnia śląska?

Śląsk w swojej historii znajdował się pod wpływami wielu krajów. Należały do nich między innymi Niemcy, Austria czy Czechy. Kuchnia śląska czerpie właśnie z kuchni tych krajów. Bardzo często nazwy dań w gwarze są zapożyczeniami z obcych języków.

Coś, co jest charakterystyczne dla potraw przygotowywanych w tym regionie Polski to ich ogromna różnorodność. Często podstawa jakiegoś posiłku jest różnie przyprawiana bądź posiada dodatkowe składniki. Jest to zależne zazwyczaj od tego, że każda część regionu przygotowuje swoje dania inaczej.

Śląsk kojarzy się z kopalniami, w których wydobywany jest węgiel. Pracujący tam górnicy potrzebowali sycącego jedzenia, które dostarczało im energii na długi dzień pracy. Z tego też powodu śląskie potrawy są zazwyczaj wysokokaloryczne i tłuste. Charakterystyczne dla nich jest też używanie dużej ilości kapusty i ziemniaków, które kiedyś stanowiły na Śląsku podstawę żywienia. Mięso było natomiast spożywane od święta, czy na specjalne okazje jak wesela.

Współcześnie wiele dań kuchni śląskiej zachowało się w niezmienionej formie i są one do dziś gotowane w wielu domach. Niektóre z nich zostały urozmaicone o szerzej dostępne obecnie dodatki czy niewielkie zmiany w zakresie receptury. Mimo wszystko potrawy śląskie nadal pozostają jednymi z tych najbardziej sycących.

Tradycyjne potrawy kuchni śląskiej

W kuchni śląskiej wiele dań zachowało swoją formę i recepturę. Przykładem jest tutaj tradycyjny śląski obiad, który składa się z klusek śląskich, rolady wołowej i modrej kapusty. Wszystkie składniki tego posiłku zostały nawet wpisane na listę tradycyjnych polskich potraw regionalnych przez Ministerstwo Rolnictwa. Swój tradycyjny smak zachowały także karminadle czy mozgoł.

Czym są słynne kluski śląskie?

Podstawą klusek śląskich są ugotowane ziemniaki, które trzeba zmielić. Następnie dodaje się do nich mąkę ziemniaczaną, najczęściej w proporcji 4:1. Warto je też delikatnie posolić dla smaku oraz dodać jajko, które spoi całą masę. Po ugnieceniu ciasta kroi się je na kawałki o podobnej szerokości. Każdy z nich po kolei formuje się na wałek, który kroi się na jeszcze mniejsze, z których formuje się już kluski. Mają one kształt lekko spłaszczonej kulki, z dziurką w środku, którą robi się palcem. Gotuje je się w lekko osolonej wodzie.

Kluski śląskie, czy też w gwarze śląskiej gumiklyjzy, stanowią bardzo często podstawę obiadu nie tylko na Śląsku. Na południu Polski są one jednak najpopularniejsze. Z powodzeniem stanowią one zamiennik ziemniaków. Często podawane są one w towarzystwie mięs, polane sosami pieczeniowymi z dodatkami surówek. Można je też spotkać w towarzystwie gulaszu czy nawet na słodko.

Rolady mięsne

Tradycyjną śląską roladą mięsną jest rolada wołowa, nazywana także zrazem. Nie może w niej zabraknąć ogórków kiszonych, boczku, cebuli, a także musztardy. Tak przyrządzona często podawana jest jako niedzielny obiad w wielu śląskich domach, w towarzystwie klusek i modrej kapusty. Jest to danie dosyć czasochłonne, ale na pewno warte spróbowania.

Rolady można stworzyć równie dobrze z mięsa wieprzowego czy drobiowego i użyć do niego wybranych przez siebie dodatków wedle własnego gustu. Przykładowo mięso z kurczaka, będzie się dobrze komponować z farszem zrobionym z grzybów i sera. Schab z kolei będzie świetnie smakować ze śliwkami, ale też z dodatkami z tradycyjnej śląskiej rolady. Warto jednak pamiętać, że tylko ta wołowa jest tą potrawą, która została wpisana na listę tradycyjnych polskich produktów.

Modro kapusta

Stanowi ona dodatek do tradycyjnego śląskiego obiadu. Robi się ją z czerwonej kapusty, do której dodaje się cebulę, jabłka, boczek oraz przyprawy. Podobnie jak kluski śląskie stała się ona potrawą, która przygotowywana jest też w innych regionach Polski.

Modra kapusta wykonywana jest nie tylko na Śląsku. Stanowi ona też regionalną potrawę w Wielkopolsce, gdzie dodaje się do niej goździki zamiast boczku. Jest ona przez to słodsza niż ta w wersji śląskiej.

Karminadle

Jednym z tradycyjnych dań kuchni śląskiej, które przyrządza się z mięsa, są karminadle, czyli inaczej kotlety mielone. Są one zazwyczaj wykonane z wieprzowiny, do której dodaje się między innymi zmoczone czerstwe pieczywo i cebulkę. Ze składników formuje się kulki, które obtacza się w bułce tartej i przyprawia solą i pieprzem, a następnie smaży się na głębokim tłuszczu – tradycyjnie na smalcu.

Karminadle były kiedyś daniem, które przyrządzano na różne okazje. Robiło je się wtedy nie tylko z mięsa wieprzowego, ale też króliczego, ze względu na dużą ilość hodowli królików w tym regionie. Dzisiaj, podobnie jak kluski śląskie, karminadle stanowią mięsną podstawę obiadów nie tylko na Śląsku, ale i na terenie całej Polski.

Mozgoł

Czym jest mozgoł? Jest to bardzo sycące danie, które składa się z ziemniaków, a także kiszonej kapusty. Gotuje się je osobno, a następnie łączy się je w jednym naczyniu, ugniatając je ze smalcem. Można dodać też do niego mięsa. Potrawa, współcześnie przygotowywana coraz rzadziej, była kiedyś bardzo popularna wśród górników, którzy pracowali w kopalniach i potrzebowali wysokokalorycznego posiłku.

Zupy śląskie – które to i czym się charakteryzują?

O różnych nazwach śląskich zup stanowią jedynie pojedyncze składniki. Często zdarza się tak, że dodanie, bądź odjęcie jednego z dodatków sprawia, że zupa nazywa się całkowicie inaczej. Wyjątkiem wśród bogatych w ziemniaki i inne warzywa zup śląskich jest wodzionka, do której używa się głównie chleba, przez co wyróżnia się ona na tle pozostałych.

Kartoflanka

Karoflanka jest zupą, w której główną rolę odgrywają ziemniaki. W każdym regionie dodatki do niej mogą być różne. Na Śląsku oprócz podstawowej włoszczyzny, dodaje się do niej boczek oraz kiełbasę, a także smalec. Często dodaje się też do niej mąkę, która jest rozrobiona w śmietanie.

W niektórych częściach obecnego województwa śląskiego istnieją też inne możliwości przyrządzania zupy z ziemniaków. I tak przykładowo w okolicach Częstochowy kartoflanka, nazywana też fifką, gotowana jest podobnie do tradycyjnej, jednak nie dodaje się do niej kiełbasy, a jedynie boczek bądź słoninę. Do smaku można dodać również sezonowe grzyby. W Beskidzie Śląskim natomiast podczas gotowania kartoflanki całkowicie rezygnuje się z mięsa i doprawia się ją między innymi kondrotkiem. W tej wersji zupy zamiast śmietany mąkę rozrabia się w mleku.

Fitka

Bardzo podobną do kartoflanki zupą jest fitka. Jest ona charakterystyczna dla Zagłębia Dąbrowskiego. Jedyną różnicą, która odróżnia fitkę jest to, że gotuje się ją bez użycia mięsa. Do jej ugotowania używa się jedynie warzyw. Często dodawana jest to niej przyrządzona wcześniej kiszona kapusta. Kiedyś gotowana była na co dzień i spożywano ją z kromką chleba.

Parzybroda

Podobnie jak fitka czy kartoflanka, parzybroda nie może obejść się bez ziemniaków. Jest ona gęstą zupą, która gotowana była głównie w okolicach Częstochowy. Gotowano ją głównie w okresie żniw. Do zupy dodaje się kapustę włoską oraz kminek. Dzięki temu zupa jest w smaku dosyć słodkawa. Aby była ona tłustsza, dodaje się do niej smalcu. Można ją też jednak gotować na wywarze z mięsa lub kości.

Wodzionka

Chyba najpopularniejszą śląską zupą jest wodzionka. Nazywa się ją też często brotzupą. Jest ona też chyba najprostszą w przygotowaniu, bo potrzebny do niej jest jedynie czerstwy chleb, czosnek oraz smalec. Wszystkie składniki należy zalać wrzątkiem i delikatnie doprawić. Kiedyś była często przygotowywana w domach Ślązaków i spożywano ją nie tylko na obiad, ale też na śniadanie. W rodzinach dotkniętych kryzysem ubóstwa zdarzało się, że była ona jedynym spożywanym posiłkiem.

Nazwa wodzionki, bardzo często pojawia się nie tylko w kuchni. O zupie tej tworzone są piosenki, a także fraszki, gdzie jest ona nazywana najlepsza śląską zupą.

Coś słodkiego – desery w kuchni śląskiej

Oprócz sycących potraw mięsnych i mocno warzywnych zup, w kuchni śląskiej znaleźć też można różne słodkie desery. Niektóre z nich mają tylko śląskie nazwy, a występują też w innych regionach Polski. Istnieją też jednak takie, które są charakterystyczne właśnie dla Śląska.

Martinki

Martinki to nic inne jak pochodzące z Wielkopolski rogale marcińskie. Są one różnej wielkości i mają różne nadzienia. Najczęściej można spotkać się z tradycyjnym białym makiem. Często jednak można też spotkać te, które wypełnione są nadzieniami z orzechów, marcepanu, czy też powidłami. Piecze się je z okazji Dnia Świętego Marcina, który obchodzony jest 11 listopada.

Szpajza

Czym jest szpajza? To tradycyjny śląski deser, który wykonuje się z kurzych jaj. Oprócz nich do przygotowania szpajzy potrzebna jest żelatyna, która nadaje deserowi odpowiedniej konsystencji. Można też dodać do niego alkoholu. Szpajza występuje najczęściej w dwóch wersjach – cytrynowej i czekoladowej. Często też łączy się te dwa smaki i układa się je w salaterce warstwami. Na koniec można udekorować gotowy deser za pomocą bitej śmietany, orzechów i owoców takich jak wiśnie czy truskawki.

Kreple po śląsku

Kreple w gwarze śląskiej to określenie na pączki. Kiedyś przygotowywane były w domach na Ostatki, teraz są powszechnie dostępne na co dzień. Przygotowuje je się z ciasta drożdżowego, które smaży się na głębokim tłuszczu na kolor brązowawy. Kiedyś było to masło, obecnie jednak najczęściej jest to olej. Po usmażeniu posypuje je się cukrem pudrem bądź ozdabia lukrem, a także używa się różnych smakowych polew. Nadziewane są budyniem lub powidłami, a czasami również przygotowuje się takie bez nadzienia.

Kopalnioki

Kopalniokami nazywa się popularne na Śląsku czarne cukierki. Mają one charakterystyczny, miętowo-anyżowy smak, który wzbogacony jest dziurawcem i melisą. Kształtem przypominają one bryłki węgla, od czego też pochodzi jedna z hipotez dotycząca ich nazwy. Często też jednak mówi się, że nazwa kopalnioków pochodzi od cukierków, które dostawali górnicy po pracy. Miały one być ochroną dla ich gardeł. Zdarzało się, że mieli ich oni więcej i zanosili je do domu, gdzie jadły je dzieci. Obecnie kopalnioki są możliwe do dostania nie tylko na Śląsku, ale w całej Polsce.

Co znajdziemy na wigilijnym śląskim stole?

Święta Bożego Narodzenia w każdej części Polski charakteryzują się dużą różnorodnością potraw. Każdy region ma swoje potrawy, które należą raczej do niespotykanych w innych. Także Górny Śląsk posiada kilka tradycyjnych dań, których nie może zabraknąć podczas wigilijnej wieczerzy.

Zupa siemieniotka

Siemieniotka to tradycyjną śląska zupa, która gotowana jest głównie na Wigilię. Jest ona dosyć starą potrawą, jednak mimo to często pojawia się na stole w wielu śląskich domach. Jej głównym składnikiem są łuskane nasiona konopi. Do przygotowania siemieniotki potrzebna jest też mleko, które dodaje się do wywaru z konopi. Podaje się ją do jedzenia najczęściej z kaszą gryczaną. Jest to jedna z potraw, która została wpisana na listę tradycyjnych potraw Ministerstwa Rolnictwa.

Śledzie harynki

Śledzie na wigilijnym stole występują praktycznie w każdym regionie Polski. Na Śląsku istnieją one pod nazwą harynki w cebulowej zołzie. Harynki w śląskiej gwarze oznaczają śledzie, jednak obecnie nie jest to słowo często używane. Zołza natomiast to sos, którym są one polewane. Do przygotowania sosu potrzebna jest jedynie kwaśna śmietana i cebula oraz przyprawy. Harynki w cebulowej zołzie to danie typowo postne, ale często też podaje się je do normalnego obiadu wraz z pelkartoflami, czyli po prostu ziemniakami w mundurkach.

Moczka

Czym jest moczka? Jest to słodka, tradycyjna potrawa, która gości na stole wigilijnym. Istnieje wiele sposób na jej przygotowanie, jednak podstawą zawsze jest piernik. Pomimo tego, że jej konsystencja jest dosyć gęsta, nazywana jest ona zupą. Najczęściej dodaje się do niej suszone owoce jak śliwki, morele czy figi. Prócz nich w moczce bardzo często występują orzechy czy bakalie. Często dodaje się też do niej ciemne piwo. Najlepiej smakuje ona na ciepło.

Na Śląsku można też spotkać moczkę, która robiona jest na słono. Do piernika dodawany jest wtedy wywar z ryby bądź fasola. Mimo wszystko jednak wersja na słodko jest tą popularniejszą i bardziej praktykowaną w wielu śląskich domach.

Makówki

Makówki są kolejnym obok moczki deserem wigilijnym podawanym na Śląsku. Jest to deser, który składa się z bazy, którą tworzą mak i bakalie, do których dodaje się pozostałe składniki takie jak mleko, masło czy miód. Bazę taką przekłada się dowolnie w zależności od przepisu — chałką, sucharkami, bądź też bułką. Kiedyś namaczano je w wodzie, obecnie jednak zazwyczaj używa się do tego mleka z miodem, które zwiększa intensywność smaku.

Kluski drożdżowe

Każdy region posiada swoje własne określenie na kluski drożdżowe. Na Śląsku mówi się na nie buchty. Jest to rodzaj klusek, które przygotowuje się z ciasta drożdżowego, a następnie gotuje na parze. Są również one zazwyczaj podawane w formie deseru. Na Wigilii można je również spotkać w wersji na słodko. Polewa się je wtedy miodem i posypuje makiem.

Buchty można zjeść na Śląsku nie tylko w Wigilię. Bardzo często są one jedzone z dodatkiem powideł, kwaśnej śmietany czy cukru. Zdarza się też, że są one podawane w wersji na słono z sosami mięsnymi, wieprzowiną i kapustą kiszoną.

Kuchnia śląska jest z pewnością taką, w której każdy może znaleźć coś dla siebie. Większość potraw jest też prosta w przygotowaniu, przez co z łatwością możesz spróbować ich sam w domu, a kto wie, może niektóre na stałe zagoszczą w Twoim jadłospisie.