Ostra Brama w Wilnie – fragment dawnych fortyfikacji miejskich

Ostra Brama to najważniejsze miejsca na mapie Wilna. Odwiedzają ją turyści oraz pielgrzymi, pragnący pomodlić się do świętego obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej, który uznawany jest za cudowny. Dowiedz się, co należy wiedzieć o słynnym litewskim zabytku oraz jaka jest historia wileńskiej bramy, która ma również wiele wspólnego z historią Polski i Polaków.

Gdzie znajduje się Ostra Brama?

Ostra Brama to jedna z największych turystycznych atrakcji Wilna, stolicy Litwy. Corocznie przyciąga turystów oraz pielgrzymów z całej Europy, a także świata. Zwiedzając urokliwe Wilno nie sposób na nią nie trafić, jest to bowiem główna brama miejsca na wileńskim Starym Mieście. Obiekt ten zaczyna ulicę Ostrobramską, która kończy się skrzyżowaniem z ulicą Subačiaus. Ulica Ostrobramska, razem z ulicami Wielką i Zamkową stanowią główną oś zabytkowego Starego Miasta, dlatego też wzdłuż nich znajduje się więc wiele historycznych budynków oraz zabytków Wilna, w tym klasztory oraz inne miejsca kultu. Najważniejszym z nich jest jednak Ostra Brama.

Historia i znaczenie

Gotycka budowla została wzniesiona na początku XVI wieku. Przylegają do niej bezpośrednio fragmenty muru obronnego, obecnie jedyne pozostałości dawnych fortyfikacji miejskich. Pierwotnie Ostra Brama miała inną nazwę: określano ją mianem „Miednicka”, ponieważ prowadziła przez szlak do Miednik. Z czasem jednak przyjęła współcześnie znaną nazwę – zaczęto ją nazywać Ostrą, ponieważ prowadziła do miejsca zwanego Ostrym Końcem.

W XVI wieku, wraz z Ostrą Bramą miasta broniło jeszcze osiem innych bram. Wszystkie jednak zostały zniszczone w XIX wieku, prawdopodobnie w wyniku wojen napoleońskich i późniejszych zamieszek wywołanych powstaniem styczniowym i licznymi ruchami wyzwoleńczymi. Prawdziwe znaczenie nadały Ostrej Bramie nie mury obronne, a obraz Matki Boskiej, który znajduje się obecnie w kaplicy.

Bramy miejskie w Wilnie

Jak już wcześniej wspomniano, jedyną bramą miejską, która przetrwała do dziś jest Ostra Brama. Warto jednak wspomnieć o pozostałych, które wchodziły w skład muru obronnego. Jak na stolicę kraju, Wilno dość długo czekało na wybudowanie fortyfikacji miejskich – aż do końca XV wieku. Wtedy to powstały pierwsze plany i okres budowy. W skład murów obronnych wchodziły bramy: Mokra (św. Magdaleny), Trocka, Tatarska, Wilijska (Wileńska), Spaska, Rudnicka, Bernardyńska i Subocz. Jak podaje Kurier Wileński, nie wszystkie z nich miały charakter obronny. Niektóre podtrzymywały jedynie basztę.

Charakterystyka Ostrej Bramy

Ze względu na okres powstawania, Ostra Brama została zaprojektowana w stylu późnogotyckim. Jest stosunkowo niewielka, wybudowana na planie niemal kwadratu (wymiary to 11,02 na 10,8 metra). NA samym szczycie budynku widnieje attyka, która wieńczy całą budowlę. To właśnie tam znajdują się liczne zdobienia architektoniczne, a także gryfy, które trzymają medalion (owalny obiekt umieszczony na fasadzie budynku) z płaskorzeźbą przedstawiającą herb Wielkiego Księstwa Litewskiego (Pogoń).

Napis na bramie

Tuż pod tympanonem na bramie zobaczyć można charakterystyczny złoty napis. Pierwotnie był on w języku polskim i brzmiał „MATKO MIŁOSIERDZIA”. Poniżej znajdował się ciąg dalszy napisu, czyli POD TWOJĄ OBRONĘ i „UCIEKAMY SIĘ”. W XIX wieku, ze względu na nieprzychylne władze rosyjskich zaborców, napis zmieniono na łaciński, który brzmi: „MATER MISERICORDIAE, SUB TUUM PRAESIDIUM CONFUGIMUS”. Polskie litery wróciły na ostrobramskie mury w 1932 roku, po tym jak Wilno zostało odzyskane przez Polskę. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, kiedy Wilno trafiło w obręb litewskich granic, napis ten ponownie zastąpiono łacińskim.

Kaplica Ostrobramska

Kaplica Ostrobramska jest obecnie jednym najważniejszych elementów Ostrej Bramy, ponieważ to właśnie ona zawiera słynny Obraz Matki Boskiej. Nie powstała jednak razem z samą Bramą – jej pierwszą, drewnianą wersję dobudowano z początku lat 70. XVII wieku. Niestety, w 1711 roku została podpalona i niemal doszczętnie zniszczona. Odrestaurowano ją rok później, tym razem w wersji murowanej. W następnych wiekach miało miejsce jeszcze kilka procesów restauracyjnych, jednak można stwierdzić, że kaplica z początków XVIII wieku przetrwała aż do dziś.

Jeden z ostatnich remontów, wykonany w 2010 roku przyniósł Kaplicy Ostrobramskiej więcej szkód niż korzyści. Obecnie nad przebiegiem procesów restauracyjnych czuwa Departament Ochrony Zabytków przy Ministerstwie Kultury Litwy, aby nie dopuścić do tego, co wydarzyło się kilkanaście lat temu. Zostały zdemontowane zabytkowe elementy, takie jak drzwi czy schody, zniszczono także płytki ceramiczne. Niektóre z nich miały nawet po 100 lat.

Sama kaplica jest stosunkowo niewielka, wybudowana na planie prostokąta. Posiada jedynie trzy okna, jednak przy każdym z nich widnieje medalion z odrębnymi herbami. Środkowy posiada monogram Maryi, natomiast przy oknie wschodnim można dostrzec herb Korony, a przy zachodnim – herb Litwy.

Msze święte w kaplicy

Obecnie msze święte odprawiane są w dwóch językach: litewskim i polskim. Każdy mieszkaniec i turysta może wziąć udział w mszy w dniach powszednich (o godzinie 9.00 msza po litewsku, o godzinie 10.00 po polsku), jak w niedziele. W tych dniach msze święte w języku polskim odprawiane są o godzinie 9.00, 13.00 i 17.00. Warto jednak zaznaczyć, że w niedzielę na mszę świętą należy udać się nie do kaplicy, a do kościoła św. Teresy. W tym dniu msza w kaplicy odprawiana jest tylko raz i to w języku litewskim. Specjalnym dniem w ciągu roku jest jednak 16 listopada, kiedy to przypada uroczyste święto Matki Boskiej Ostrobramskiej. Z tej okazji każdego dnia w kaplicy odprawia się msze odpustowe.

Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej

Najważniejszy element Ostrej Bramy to obraz przedstawiający Matkę Boską Ostrobramską. Dzieło sztuki jest najcenniejszym symbolem kultu maryjnego na Litwie oraz jednym z najcenniejszych zabytków malarstwa sakralnego w kraju, ponieważ Matka Boska Ostrobramska jest uznawana za symbol chrześcijaństwa na Litwie. Jej portret znajduje się bezpośrednio w Kaplicy Ostrobramskiej, do której przybywają rzesze wiernych. Sam obraz Matki Boskiej uważa się za wyjątkowy, ponieważ był „świadkiem” licznych cudów. Pierwszy z nich miał miejsce zaraz po wybudowaniu kaplicy, która – jak wcześniej wspomniano – uległa zniszczeniu podczas pożaru. Obraz jednak wyszedł cało i nie uległ zniszczeniu.

Prawdopodobnie XVII-wieczne dzieło sztuki zostało namalowane temperą na deskach dębowych. Jego autor nie jest znany. Wyjątkowy kult wizerunku złotej Matki Boskiej przedstawionej na czerwonym tle rozpoczął się po najeździe moskiewskich sił na Wilno w 1655 roku. Kilkaset lat później, w czasie trwającego powstania styczniowego, Matka Boska Ostrobramska stał się symbolem polskiej walki o niepodległość wymierzonej przeciwko rosyjskiemu zaborcy.

Odwiedzając Wilno nie sposób pominąć tak ważnego zabytku, jakim jest Ostra Brama. Wiąże się co prawda z kultem religijnym, natomiast sama jej historia może zainteresować również ateistów bądź wyznawców innych religii niż chrześcijaństwo.